ਸਰਕਾਰਪ੍ਰਸਤਾਂ ਦੀ ਬੇਸ਼ਰਮੀ

 ਸਰਕਾਰਪ੍ਰਸਤਾਂ ਦੀ ਬੇਸ਼ਰਮੀ

(ਅੰਗਰੇਜ ਬਸਤੀਵਾਦੀਆਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਜਗੀਰਦਾਰਾਂ ਦੀ ਰਵਾਇਤ ਤੇ ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਮਾਨ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਉੱਤੇ ਝਾਤ ਪਵਾਉਦੀ ਹੈ ਇਹ ਲਿਖਤ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਨਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਲੰਮੀਆਂ ਸੂਚੀਆਂ ਥਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ- ਸੰਪਾਦਕ)

ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਵਿਰੁੱਧ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰੋਟੈਸਟ ਦੀ ਇੱਕ ਲਹਿਰ ਚੱਲ ਰਹੀ ਸੀ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਕਈ ਸ਼ਰਮਨਾਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵੀ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਸ਼ਰਮਨਾਕ ਘਟਨਾ ਇਹ ਸੀ :

ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਅੰਮਿ੍ਰਤਸਰ ਦੇ ਸਰਬਰਾਹ ਸਰਦਾਰ ਬਹਾਦਰ ਅਰੂੜ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਨਰਲ ਡਾਇਰ ਅਤੇ ਬਰਗੇਡ ਮੇਜਰ ਕੈਪਟਨ ਬਿ੍ਰਗਜ਼ ਨੂੰ ਜੱਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲੇ ਬਾਗ ਵਿਚ ਗੋਲੀ ਚੱਲਣ ਦੇ 17 ਦਿਨ ਬਾਅਦ 30 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਬੁਲਾ ਕੇ ਸਿਰੋਪਾ ਦਿੱਤਾ। ਅਰੂੜ ਸਿੰਘ ਨੁਸ਼ਹਿਰਾ ਜਿਲ੍ਹਾ ਅੰਮਿ੍ਰਤਸਰ ਦਾ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦਾ ਬੜਾ ਤਕੜਾ ਸਰਕਾਰਪ੍ਰਸਤ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਗਦਾਰ ਸੀ, ਜਿਸ ਕੋਲ 33 ਮੁਰੱਬੇ ਚਨਾਬ ਕਨਾਲ ਵਿਚ ਅਤੇ  800 ਘੁਮਾਂ ਜ਼ਮੀਨ ਜਿਲ੍ਹਾ ਅੰਮਿ੍ਰਤਸਰ ਵਿਚ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਨਕਦ ਜਾਗੀਰ ਵੱਖਰੀ ਸੀ। 

ਜਨਰਲ ਡਾਇਰ ਦੀ ਜੀਵਨੀ ਲਿਖਣ ਵਾਲੇ ਮਿਸਟਰ ਕਾਲਵਿਨ ਨੇ ਇਉ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ਹੈ :

‘‘ਸਾਹਿਬ, ਉਹਨਾਂ ਕਿਹਾ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਤਾਂ ਸਿੱਖ ਸਜ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨਿਕਲੇਸਨ ਸਾਹਿਬ (ਗਦਰ ਵੇਲੇ ਦਾ ਇਕ ਜਨਰਲ)। ਜਨਰਲ ਨੇ ਇਹ ਮਾਣ ਦੇਣ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਧੰਨਵਾਦ ਕੀਤਾ। ਪਰ ਇਤਰਾਜ਼ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਬਰਤਾਨਵੀ ਫੌਜ ਦਾ ਅਫਸਰ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਆਪਣੇ ਕੇਸ ਲੰਬੇ ਨਹੀਂ ਵਧਾ ਸਕਦਾ। 

ਅਰੂੜ ਸਿੰਘ ਹੱਸਿਆ, ‘‘ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਲੰਬੇ ਕੇਸ ਰੱਖਣ ਤੋਂ ਛੋਟ ਦੇ ਦਿਆਂਗੇ।’’ 

ਜਨਰਲ ਡਾਇਰ ਨੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਇਤਰਾਜ਼ ਕੀਤਾ, ‘‘ਪਰ ਮੈਂ ਤੰਬਾਕੂ ਪੀਣਾ ਨਹੀ ਛੱਡ ਸਕਦਾ।’’ 

‘‘ਉਹ ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਛੱਡਣਾ ਪਵੇਗਾ’’ ਅਰੂੜ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ। 

‘‘ਨਹੀਂ’’ ਜਨਰਲ ਨੇ ਕਿਹਾ ‘‘ਮੈਨੂੰ ਬੜਾ ਅਫਸੋਸ ਹੈ, ਪਰ ਮੈਂ ਤੰਬਾਕੂ ਪੀਣਾ ਨਹੀਂ ਛੱਡ ਸਕਦਾ।’’

ਗਰੰਥੀ ਜੀ ਨੇ ਆਖਿਆ, ‘‘ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਛੱਡਣ ਦੀ ਖੁੱਲ੍ਹ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।’’

‘‘ਇਹਦਾ ਮੈਂ ਵਾਅਦਾ ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਸਾਲ ਦੀ ਇੱਕ ਸਿਗਰਟ ਛੱਡ ਦਿਆਂ ਕਰਾਂਗਾ।’’ ਜਨਰਲ ਡਾਇਰ ਨੇ ੳੱੁਤਰ ਦਿੱਤਾ। 

ਮਿਸਟਰ ਕਾਲਵਿਨ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂਸਰ ਸੁਲਤਾਨੀ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਮਹੰਤ ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਡਾਇਰ ਦੀ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਯਾਦਗਾਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵੀ ਕਿਹਾ। 

ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਗਵਰਨਰ ਸਰ ਮਾਈਕਲ ਉਡਵਾਇਰ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਛੱਡਣ ’ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਵਿਦਾਇਗੀ ਪੱਤਰਾਂ ਵਿਚ ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਸਰਕਾਰਪ੍ਰਸਤਾਂ ਨੇ ਜਿਸ ਬੇਸ਼ਰਮੀ ਦਾ ਮੁਜ਼ਹਾਰਾ ਕੀਤਾ, ਉਸ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਅੱਜ ਦੀਆਂ ਨਸਲਾਂ ਦਾ ਸਿਰ ਸ਼ਰਮ ਨਾਲ ਝੁਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 

12 ਮਈ 1919 ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਹਾਊਸ ਵਿਖੇ, ਸਵੇਰ ਵੇਲੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਫਿਰਕਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਸਰ ਮਾਈਕਲ ਉਡਵਾਇਰ ਦੇ ਰਿਟਾਇਰ ਹੋਣ ’ਤੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਵਿਦਾਇਗੀ ਐਡਰੈੱਸ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ। 

ਇਸ ਅਵਸਰ ’ਤੇ ਉਡਵਾਇਰ ਦੀ ਪਤਨੀ, ਮੇਜਰ ਜਨਰਲ ਸਰ ਵਿਲੀਅਮ ਬੇਨਨ, ਮਿਸਟਰ ਮੇਨਾਰਡ, ਮਿਸਟਰ ਫਾਗਨ ਫਿਸਾਨਸ਼ਲ  ਕਮਿਸ਼ਨਰ, ਮਿਸਟਰ ਥਾਮਪਸਨ ਚੀਫ ਸੈਕਟਰੀ, ਬਰਗੇਡੀਅਰ ਜਨਰਲ ਕਲਾਰਕ, ਮਿਸਟਰ ਕਿਚਨ, ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਲਾਹੌਰ, ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਕਰਨਲ ਜਾਹਨਸਨ, ਮਿਸਟਰ ਸਟਿਊਆਰਟ ਆਈ ਜੀ. ਪੁਲੀਸ ਪੰਜਾਬ, ਮਿਸਟਰ ਫਿਸ਼ਨ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਲਾਹੌਰ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਅਮਲਾ ਫੈਲਾ ਮੌਜੂਦ ਸੀ। 

ਮੁਸਲਿਮ ਫਿਰਕੇ ਦੇੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਖਾਨ ਬਹਾਦਰ ਸਈਅਦ ਮਹਿਦੀ ਸ਼ਾਹ ਓ. ਬੀ. ਈ. ਨੇ ਐਡਰੈੱਸ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ :

‘‘ਪੰਜਾਬ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦਾ ਤਲਵਾਰ ਵਾਲਾ ਹੱਥ ਰੱਖਦਾ ਹੈ’’ ਉਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲੋਂ ਭਿਆਨਕ ਸੰਸਾਰ ਜੰਗ ਵਿਚ ਅਦਾ ਕੀਤੇ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਇਹ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ‘‘ਇਸ ਸੂਬੇ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਮੁਸਲਿਮ ਰਿਆਇਆ ਨੇ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਦੀ ਘੜੀ ਵਿੱਚ ਬੇਮਿਸਾਲ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਫਾਦਾਰੀ ਦਾ ਸਬੂਤ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।’’.. ..

‘‘ .. ..ਭਾਵੇਂ ਤੁਹਾਡੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਅਤੇ ਅਮਨ ਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਸੰਗਠਿਤ ਸਾਜਿਸ਼ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਉਹ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਭਾਗ ਨੂੰ ਫਸਾਦਾਂ ਅਤੇ ਗੜਬੜ ਵਿੱਚ ਪੁਆਉਣ ਵਿਚ ਸਫਲ ਹੋਏ ਹਨ, ਪਰ ਹਜ਼ੂਰ ਦੀ ਦੂਰਅੰਦੇਸ਼ੀ, ਸਟੇਟਸਮੈਨਸ਼ਿੱਪ ਅਤੇ ਦਿ੍ਰੜ੍ਹਤਾ ਨੇ ਮਾਰਸ਼ਲ ਲਾਅ ਦੇ ਤੇਜ਼ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗਾਂ ਨੂੰ ਵਰਤਦੇ ਹੋਏ ਹਾਲਾਤ ਨੂੰ ਛੇਤੀ ਠੀਕ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।.. ..ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸਲਾਮਤ ਦੇ ਬੜੇ ਸ਼ੁਕਰਗੁਜ਼ਾਰ ਹਾਂ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਆਹੁਦੇ ਦੀ ਹੋਰ ਮਿਆਦ ਵਧਾਈ ਸੀ। .. ..

‘‘ਹਜ਼ੂਰ ਨੇ ਤਬਾਹ-ਕਰੂ  ਗਦਰ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਦਬਾ ਕੇ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਬੜੇ ਅਹਿਸਾਨ ਥੱਲੇ ਦੱਬ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।’’.. ..

ਅਸੀਂ ਮੁਸਲਿਮ, ਜਿਹਨਾਂ ਦਾ ਭਲਾਈ ਤੇ ਮੁਫਾਦ, ਵਸੋਂ ਦੇ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭਾਗ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ, ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਭਲਾਈ ਅਤੇ ਮੁਫਾਦ ਨਾਲ ਅਟੁੱਟ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਅਤੇ ਜਿਹਨਾਂ ਦਾ ਆਪਣੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦਾ ਹੁਕਮ ਮੰਨਣਾ ਇੱਕ ਮਜ੍ਹਬੀ ਫਰਜ਼ ਹੈ, ਗੈਰ-ਸਰਗਰਮ ਮੁਕਾਬਲੇ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬਿਲਕੁਲ ਅਲਹਿਦਾ ਦੱਸਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ।’’ 

ਐਡਰੈੱਸ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਲੋਕ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ :........

.......................

...................

ਸਿੱਖ ਫਿਰਕੇ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਸਰਦਾਰ ਬਹਾਦਰ ਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਜੀਠੀਏ ਨੇ ਇਹ ਐਡਰੈੱਸ ਪੜ੍ਹਿਆ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਵੱਲੋਂ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਜੰਗੀ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤਾ ਮਿਲਵਰਤਣ ਅਤੇ ਸਹਾਇਤਾ, ਮਾਂਟੇਗੋ ਚੈਮਸਫੋਰਡ ਸਕੀਮ ਅਧੀਨ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲੀ ਵੱਖਰੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਅਤੇ ਸੱਚੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧ ਲਏ ਜਾਣ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ :

‘‘.. ..ਵਕਤ ਜਿਹਦੇ ਵਿਚਦੀ ਅਸੀਂ ਲੰਘ ਚੁੱਕੇ ਹਾਂ, ਬੜਾ ਸਖਤ ਅਤੇ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਸੀ। ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਦਿ੍ਰੜ੍ਹਤਾ ਸਿਆਣਪ ਅਤੇ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਤਜਰਬੇ ਨਾਲ ਤੁਸੀਂ ਸੂਬੇ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ (ਬਰਤਾਨਵੀ) ਸਲਤਨਤ ਪ੍ਰਤੀ ਕਰਤਵਾਂ ਨੂੰ ਕੀਮਤੀ ਅਤੇ ਯੋਗ ਢੰਗ ਨਾਲ ਨਿਭਾਉਣ ਲਈ ਅਗਵਾਈ ਦਿੱਤੀ। ਇਹ ਸਭ ਕੁੱਝ ਹਜ਼ੂਰ ਦੇ, ਹਾਲਾਤ ਨੂੰ , ਸਿਆਣਪ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਦੇ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। ਉਦੋ ਜਦੋਂ ਕਿ ਸੰਸਾਰ ਜੰਗ ਜਾਰੀ ਸੀ, ਲੋਕ ਅਪਣੇ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਆਰਾਮਦੇਹ ਜੀਵਨ ਗੁਜ਼ਾਰ ਰਹੇ ਸਨ। .. ..

‘‘.. ..ਇਹ ਬੜੇ ਅਫਸੋਸ ਦਾ ਮਾਮਲਾ ਹੈ, ਕਿ ਹਜ਼ੂਰ ਦੀ ਸਫਲ ਹਕੂਮਤ ਦੇ ਅੰਤ ’ਤੇ ਕੁੱਝ ਬਦਮਾਸ਼ ਲੋਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਮੁਲਕ ਦੇ ਅਮਨ ਨੂੰ ਬੇਦਰਦੀ ਨਾਲ ਤਬਾਹ ਕਰਨ ਦੀ ਸ਼ਰਾਰਤ ਭਰੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਅਤੇ ਕਈਆਂ ਥਾਵਾਂ ’ਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਢਾਏ ਗਏ, ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ ਸੂਬੇ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਨਾਮ ਨੂੰ ਦਾਗਦਾਰ ਕੀਤਾ। ਪਰ ਤੁਹਾਡੀ ਹਜ਼ੂਰ ਦੀ ਹਾਲਾਤ ੳੱੁਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਪਕੜ ਅਤੇ ਅਪਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਤਦਬੀਰਾਂ ਨੇ ਬੁਰਾਈ ਨੂੰ ਮੁੱਢ ਵਿੱਚ ਹੀ ਦੱਬ ਲਿਆ। .. ..

‘‘.. ..ਪਰ ਸਾਡੇ ਲਈ ਇਹ ਮੁਬਾਰਕਬਾਦ ਦਾ ਮਾਮਲਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਫਿਰਕੇ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇਸ ਗੜਬੜ ਨਾਲ ਜੁੜਨ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਰੱਖਿਆ ਹੈ। ਹਿਜ਼ ਮੈਜਿਸਟੀ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸਲਾਮਤ ਦੇ ਤਖਤ ਵੱਲ ਆਪਣੀ ਰਵਾਇਤੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਨੂੰ ਦਾਗ ਨਹੀਂ ਲੱਗਣ ਦਿੱਤਾ।’’

ਐਡਰੈੱਸ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ :

................................

.........................

ਰਾਜਾ ਨਰਿੰਦਰ ਨਾਥ ਨੇ ਹਿੰਦੁੂ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਵੱਲੋਂ ਐਡਰੈੱਸ ਪੜ੍ਹਿਆ,  ਜਿਸ ਵਿਚ ਇਹ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਹਿੰਦੂ, ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਤੋਂ ਘੱਟ ਵਫਾਦਾਰ ਨਹੀਂ। ਚੂੰਕਿ ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਦੀ ਲਹਿਰ, ਅਤੇ ਰੋਲਟ ਐਕਟ ਵਿਰੁੱਧ ਸੰਗਰਾਮ ਵਿਚ ਹਿੰਦੂ ਪੜ੍ਹੀ ਲਿਖੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਅਤੇ ਵਕੀਲ ਵਧੇਰੇ ਅੱਗੇ ਸਨ। ਹਿੰਦੂ ਸਰਕਾਰਪ੍ਰਸਤਾਂ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣੀ ਵਫਾਦਾਰੀ ਵਿਖਾਉਣ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਜ਼ੋਰ ਲਾਉਣਾ ਪਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਆਪਣੇ ਐਡਰੈੱਸ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ :

‘‘ਸਾਨੂੰ ਬੜਾ ਅਫਸੋਸ ਹੈ ਕਿ ਹਜ਼ੂਰ ਦੇ ਕੈਰੀਅਰ (ਗਵਰਨਰੀ) ਦੇ ਅੰਤਲੇ ਕੁੱਝ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਗਲਤ ਰਾਹੇ ਪਾਏ ਗਏ ਆਦਮੀਆਂ ਨੇ ਮੂਰਖਤਾ-ਭਰੇ ਅਤੇ ਸ਼ੈਤਾਨੀ ਕਾਰੇ ਕੀਤੇ ਹਨ। .. ..

‘‘.. .. ਅਸੀਂ ਤਸ਼ੱਦਦ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨ ਰਹਿਤ ਸਾਰੇ ਕਾਰਿਆਂ ਦੀ ਪੁਰਜ਼ੋਰ ਨਿਖੇਧੀ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਸਾਨੂੰ ਨਿੱਜੀ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸੰਪਤੀ ਨੂੰ ਹਾਨੀ ਪਹੁੰਚਾਏ ਜਾਣ ਦਾ ਬਹੁਤ ਅਫਸੋਸ ਹੈ।.. ..

‘‘.. .. ਸਾਡਾ ਇਹ ਪੱਕਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਬਰਤਾਨਵੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਮਿਹਰ ਭਰੀ ਦੇਖ ਭਾਲ ਲਿਆਈ ਹੈ। .. ..

‘‘.. ..ਜਿਸ ਫਿਰਕੇ ਦੀ ਅਸੀਂ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਉਸ ਵੱਲੋਂ ਅਸੀਂ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਪੱਕੀ ਵਫਾਦਾਰੀ ਅਤੇ ਦਿਲੀ ਸਹਾਇਤਾ ਦਾ ਯਕੀਨ ਦਿਵਾਉਦੇ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਆਪਣੀਆਂ ਸਭ ਸੇਵਾਵਾਂ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਾਂ।’’ ਸਭ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧ ਦੱਸਣ ਵਾਲੇ ਇਹ ਵਿਅਕਤੀ ਸਨ 

.........................

ਇੱਕ ਹੋਰ ਐਡਰੈੱਸ ਪੰਜਾਬ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਨਾਂ ਦੀ ਸੰਸਥਾ ਵੱਲੋਂ ਸਰ ਜਸਟਿਸ ਸ਼ਾਦੀ ਲਾਲ ਨੇ ਪੜ੍ਹਿਆ, ਜਿਸ ਨੇ ਪਿਛਲੇ ਛੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਪਹੁੰਚਾਏ ਫਾਇਦਿਆਂ ਬਾਰੇ ਧੰਨਵਾਦ ਸਹਿਤ ਪ੍ਰਸੰਸਾ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਵਿਚ ਸਰ ਮਾਈਕਲ ਉਡਵਾਇਰ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਲੇਡੀ ਉਡਵਾਇਰ ਦੀ ਵੀ ਕਾਫੀ ਮਹਿਮਾ ਦੇ ਗੀਤ ਗਾਏ ਹੋਏ ਸਨ।  

ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਿਠ ਵਿਅਕਤੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ:...........

.......

ਇਹਨਾਂ ਐਡਰੈੱਸਾਂ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਸਰ ਮਾਈਕਲ ਉਡਵਆਇਰ ਨੇ ਹੰਟਰ ਕਮੇਟੀ ਅੱਗੇ ਗਵਾਹੀ ਵਿੱਚ ਹਵਾਲੇ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਅਤੇ ਸਰ ਮਾਈਕਲ ਉਡਵਾਇਰ ਨੇ ਹੋਰਨੀਂ ਥਾਈਂ ਆਪਣੀ ਹਮਾਇਤ ਲਈ ਵਰਤਿਆ। ਇਹਨਾਂ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਾਂ ਵਿੱਚੋ ਕਈਆਂ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਸਰ ਦੇ ਖਿਤਾਬ ਵੀ ਮਿਲੇ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸਰਕਾਰਪ੍ਰਸਤੀ ਦੀ ਕੀਮਤ ਚੁਕਾਈ ਗਈ। 

--------------0-------------------
ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਦੇ ਸਰਬਰਾਹ ਅਰੂੜ ਸਿੰਘ ਦਾ ਹੁਕਮਨਾਮਾ

ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਕਿਰਤੀ ਯੋਧੇ ਕੈਨੇਡਾ ਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਧਰਤੀ ਛੱਡ ਕੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਜੰਗ ਵਿਚ ਜੂਝਣ ਵਾਸਤੇ ਦੇਸ਼ ਪਹੁਚ ਗਏ। ਦੇਸ਼ ਦੀ ਲੋਕਾਈ ਸੁੱਤੀ ਪਈ ਸੀ। ਪ੍ਰਦੇਸੀ ਹਾਕਮਾਂ ਨੇ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸਰਬਰਾਹ ਅਰੂੜ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਬਿਆਨ ਦੁਆ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ‘‘ਜੋ ਸਿੱਖ, ਬਾਹਰਲੇ ਮੁਲਕਾਂ ਤੋਂ ਜੰਗ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਅੰਗੇਰਜ਼ਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਲੜਨ ਲਈ ਆ ਰਹੇ ਹਨ ਉਹ ਸਿੱਖ ਨਹੀਂ ਹਨ-ਗਦਾਰ ਹਨ।’’ 

(ਗਦਰ ਲਹਿਰ ਦੀ ਵਾਰਤਿਕ ’ਚੋਂ -ਪੰਨਾ 38)