ਕਜ਼ਾਕਿਸਤਾਨ ’ਚ ਲੋਕ ਹਲਚਲ

ਕਜ਼ਾਕਿਸਤਾਨ ’ਚ ਲੋਕ ਹਲਚਲ

ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਮੰਡੀ ਦੇ ਨਾਂ ਸਾਮਰਾਜੀ ਪੂੰਜੀ ਦੀ ਲੁੱਟ ਕੁੱਲ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਤੇ ਤਬਾਹਕੁੰਨ ਅਸਰ ਛੱਡ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਅਸਰਾਂ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋ ਥਾਂ ਪਰ ਥਾਂ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸੰਕਟ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ ਤੇ ਰਾਜਸੀ ਸੰਕਟਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਟ ਰਹੇ ਹਨ। ਕਜ਼ਾਖ਼ਸਤਾਨ ਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਸੰਕਟ ਨੂੰ ਵੀ ਇਸੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿੱਚ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹਨੀ ਦਿਨੀਂ ਇਹ ਦੇਸ਼ ਵੱਡੀ ਲੋਕ ਹਲਚਲ ’ਚੋ ਗੁਜਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।

     ਇਹ ਦੇਸ਼ ਕਿਸੇ ਸਮੇ ਇਨਕਲਾਬੀ ਸੋਵੀਅਤ ਰੂਸ ਦਾ ਅੰਗ ਰਿਹਾ ਹੈ। 1991 ਤੋ ਇਕ ਅਲੱਗ ਦੇਸ਼ ਵਜੋ ਹੋਦ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਕਜ਼ਾਕਿਸਤਾਨ ਕੁਦਰਤੀ ਤੇਲ ਅਤੇ ਖਣਿਜਾਂ ਨਾਲ ਮਾਲਾਮਾਲ ਦੇਸ਼ ਹੈ।ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਕੁਦਰਤੀ ਖਜ਼ਾਨੇ ਦੀ ਅਮੀਰੀ ਪੱਖੋ ਬਲਕਿ ਰੂਸ ਅਤੇ ਚੀਨ ਦੇ ਐਨ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਸ ਦੀ ਕੇਦਰੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੁੱਧਨੀਤਕ ਥਾਂ ਹੈ।1991 ਤੋ ਲੈ ਕੇ ਤਿੰਨ ਦਹਾਕੇ ਇਸ ਉੱਪਰ ਇੱਕੋ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂਰਸੁਲਤਾਨ ਨਜ਼ਰਬੇਵ ਨੇ ਹਕੂਮਤ ਕੀਤੀ ਹੈ। 2019 ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਹੀ ਨਜ਼ਰਬਾਯੇਵ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਵਾਗਡੋਰ ਆਪਣੇ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਤੋਕਾਯੇਵ ਨੂੰ ਸੌਪੀ ਹੈ ਪਰ ਆਪ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਅਹਿਮ ਅਦਾਰਿਆ ਉੱਪਰ ਕੰਟਰੋਲ ਰੱਖਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਅਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨ ਦਹਾਕਿਆ ਦੌਰਾਨ ਇਸ ਨੇ ਰੂਸ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਨੇੜਤਾ ਬਣਾਈ ਰੱਖੀ ਹੈ ਪਰ ਨਾਲ ਹੀ ਵੱਡੇ ਅਮਰੀਕੀ ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਘਰਾਣਿਆ ਨੂੰ ਵੀ ਖੁੱਲ੍ਹਾਂ ਦਿੱਤੀਆ ਹਨ।ਸ਼ੈਵਰੌਨ ਅਤੇ ਐਕਸਨ ਮੋਬਾਇਲ ਵਰਗੀਆ ਕੰਪਨੀਆ ਨੇ ਕਜ਼ਾਖਸਤਾਨ ਦੇ ਤੇਲ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਦਹਿ ਖਰਬਾਂ ਡਾਲਰ ਨਿਵੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਹਨ।ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਰ੍ਹਿਆ ਦੌਰਾਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੇਲ ਕੰਪਨੀਆ ਅਤੇ ਕਜ਼ਾਖ਼ਸਤਾਨ ਦੇ ਚੰਦ ਘਰਾਣਿਆ ਨੇ,ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਨਜ਼ਰਬਾਯੇਵ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹੈ,ਖਰਬਾਂ ਡਾਲਰ ਕਮਾਏ ਹਨ।ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਮੁਲਕ ਵਿੱਚ ਆਰਥਿਕ ਅਸਾਵਾਂਪਣ ਬਹੁਤ ਵਧਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਵਿਚ ਵੱਡਾ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇੱਥੋ ਦੇ ਮੁੱਠੀ ਭਰ ਘਰਾਣੇ ਖ਼ਰਬਾਂ ਦੀਆ ਕਮਾਈਆ ਦੇ ਸਿਰ ਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਅੰਦਰ ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਖਰੀਦ ਰਹੇ ਹਨ ਜਦੋਕਿ  ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਮੰਦੀ ਹੈ। ਇੱਥੋ ਦਾ ਬੈਕਿੰਗ ਸਿਸਟਮ ਗੈਰ ਲਾਹੇਵੰਦ ਅਸਾਸਿਆ ਸਦਕਾ ਗੰਭੀਰ ਸੰਕਟ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੈ।2021 ਦੇ ਸਾਲ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਵਿਚ ਬਾਰਾਂ ਫੀਸਦੀ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਹਕੂਮਤ ਵਿਰੋਧੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸੁਰ ਨੂੰ ਸਖ਼ਤੀ ਨਾਲ ਦਬਾਉਣ ਦਾ ਚਲਨ ਹੈ।ਇਹ ਹਾਲਤ ਉਥੇ ਪਨਪ ਰਹੀ ਬੇਚੈਨੀ ਦਾ ਆਧਾਰ ਹੈ। ਕੋਰੋਨਾ ਕਾਲ ਨੇ ਇਸ ਸੰਕਟ ਅਤੇ ਬੇਚੈਨੀ ਨੂੰ ਕਈ ਗੁਣਾਂ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। 

      ਪਿਛਲੇ ਵਰ੍ਹਿਆ ਅੰਦਰ ਅਨੇਕ ਮੌਕਿਆ ਉੱਤੇ ਕਜ਼ਾਖ਼ਸਤਾਨ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਰੋਹ ਫੁੱਟਿਆ ਹੈ।2011 ਵਿੱਚ ਤੇਲ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਵੱਲੋ ਉਜਰਤਾਂ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਹੋ ਰਹੇ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਬਾਯੇਵ ਹਕੂਮਤ ਨੇ ਹਿੰਸਾ ਦੇ ਬਲ ਕੁਚਲਿਆ ਸੀ। ਪੁਲੀਸ ਵੱਲੋ ਸਿੱਧਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਵਿੰਨ੍ਹ ਕੇ ਕੀਤੀ ਫਾਇਰਿੰਗ ਵਿੱਚ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਸੋਲਾਂ ਵਿਅਕਤੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਉਦੋ ਵੀ ਪੱਛਮ ਦੇ ਸਾਮਰਾਜੀ ਮੁਲਕ ਨਜ਼ਰਬਾਯੇਵ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਅਹੁਲੇ ਸਨ ਅਤੇ ਬਰਤਾਨੀਆ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨਮੰਤਰੀ ਟੋਨੀ ਬਲੇਅਰ ਨੇ ਤਾਂ ਉਹਨੂੰ ਜਨਤਾ ਦੇ ਗੁੱਸੇ ਨੂੰ ਠਾਰਨ ਲਈ ਕਹੀਆ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆ ਗੱਲਾਂ ਵੀ ਲਿਖ ਕੇ ਭੇਜੀਆ ਸਨ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਤੋ ਲੈ ਕੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦਾ ਦਹਾਕਾ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਅਜਿਹੇ ਅਨੇਕ ਰੋਹ ਫੁਟਾਰੇ ਦੇਖ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ।2015 ਵਿੱਚ ਕਜ਼ਾਕੀ ਕਰੰਸੀ ਟੇਗੇ ਦੇ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੁੜੵਕਣ ਵੇਲੇ ,2016 ਵਿੱਚ ਚੀਨ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ ਵੇਚੇ ਜਾਣ ਖ਼ਿਲਾਫ਼, 2017 ਵਿਚ ਇਕ ਸਮਾਗਮ ਉੱਪਰ ਸ਼ਾਹੀ ਖਰਚ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਖਿਲਾਫ਼ ਅਤੇ 2019 ਵਿਚ ਨਜ਼ਰਬਾਯੇਵ ਖਿਲਾਫ਼ ਅਨੇਕਾਂ ਵਾਰ ਲੋਕ ਸੜਕਾਂ ਉੱਤੇ ਉੱਤਰਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। 2018 ਤੋ 2021 ਕਜ਼ਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ  ਘੱਟੋ ਘੱਟ 520 ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਹੋਏ ਹਨ। ਪਰ ਇਸ ਵਾਰ ਦਾ ਲੋਕ ਰੋਹ ਪਹਿਲੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਮੇ ਨਾਲੋ ਵੱਧ ਤਿੱਖਾ ਅਤੇ ਵਿਆਪਕ ਹੈ।

     ਇਹ ਰੋਹ ਨਵੇ ਸਾਲ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਉਦੋ ਫੁੱਟਿਆ ਜਦੋ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਐਲ ਪੀ ਜੀ ਗੈਸ ਦੀ ਈ ਟਰੇਡਿੰਗ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਿਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਘਰੇਲੂ ਖਪਤਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸਬਸਿਡੀ ਦਾ ਖਾਤਮਾ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਗੈਸ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰੀ ਕੰਟਰੋਲ ਤੋ ਮੁਕਤ ਕਰ ਕੇ ਮੰਡੀ ਦੀਆ ਕੀਮਤਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜਨਾ ਸੀ। ਇਸ ਕਦਮ ਦਾ ਫੌਰੀ ਅਸਰ ਇਹ ਹੋਇਆ ਕਿ ਗੈਸ ਦੀਆ ਕੀਮਤਾਂ ਯਕਲਖ਼ਤ ਦੁੱਗਣੀਆ ਹੋ ਗਈਆ। ਇਹ ਗੈਸ ਕਜ਼ਾਖਸਤਾਨ ਦੇ ਵਾਹਨਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਬਾਲਣ ਹੈ। ਗੈਸ ਦੀਆ ਕੀਮਤਾਂ ਚ ਇਕਦਮ ਆਏ ਇਸ ਉਛਾਲ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋ ਹੀ ਲੋਕਾਂ ਅੰਦਰ ਪਨਪ ਰਹੇ ਰੋਹ ਨੂੰ ਚੰਗਿਆੜੀ ਲਾ ਦਿੱਤੀ। ਤੇਲ ਬਹੁਲਤਾ ਵਾਲੇ ਪੱਛਮੀ ਖੇਤਰ ਮਾਂਗਿਸਤਾਊ ਦੇ ਲੋਕ ਜਿਹਨਾਂ ਅੰਦਰ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਲੁੱਟ ਅਤੇ ਸਪਸ਼ਟ ਨਜ਼ਰ ਆਉੰਦੀ ਨਾਬਰਾਬਰੀ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਗੁੱਸਾ ਪਨਪ ਰਿਹਾ ਸੀ,ਇਸ ਵਾਧੇ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਉੱਠੇ ਲੋਕ ਉਭਾਰ ਦੇ ਮੋਹਰੀ ਬਣੇ।ਇਸ ਦਿਹਾਤੀ ਖੇਤਰ ਅੰਦਰ 2 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਵਿਰੋਧ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਮੁੱਖ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਗਿਆ।ਕਜ਼ਾਖ਼ਸਤਾਨ ਦੇ ਸਭ ਤੋ ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਲਮਾਤੀ ਅੰਦਰ 5 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਲੋਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨਾਲ ਭਿੜ ਗਏ।ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸੰਪਤੀ ਉਪਰ ਕਬਜ਼ੇ ਅਤੇ ਭੰਨ ਤੋੜ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਪੁਲੀਸ ਨਾਲ ਤਿੱਖੇ ਟਕਰਾਅ ਹੋਏ।ਤੇਲ ਕੀਮਤਾਂ ਦੇ ਮੁੱਦੇ ਉਪਰ ਭੜਕਿਆ ਰੋਹ ਧੱਕੜ ਹਕੂਮਤ ਖਿਲਾਫ਼ ਸੇਧਿਤ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ  ਨਜ਼ਰਬਾਯੇਵ ਖਿਲਾਫ਼ ÷ਬੁੱਢੇ ਆਦਮੀ ਦਫ਼ਾ ਹੋ÷ ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਕਜ਼ਾਕਿਸਤਾਨ ਅੰਦਰ ਥਾਂ ਥਾਂ ਲੱਗਣ ਲੱਗੇ।

       ਧੋਖਾ ਯੌਮ ਏ ਪਹਿਲਾਂ ਪਹਿਲ ਨਜ਼ਰਬਾਯੇਵ ਨੂੰ ਸਕਿਓਰਿਟੀ ਕੌਸਲ ਦੇ ਮੁਖੀ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਤੋ ਹਟਾ ਕੇ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਹੋਰਨਾਂ ਮੈਬਰਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਹੁਦਿਆ ਤੋ ਲਾਹ ਕੇ ਅਤੇ ਕੈਬਨਿਟ ਨੂੰ ਭੰਗ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਗੈਸ ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਪੱਧਰ ਤੋ ਵੀ ਘਟਾ ਕੇ ਲੋਕ ਰੋਹ ਤੇ ਠੰਢਾ ਛਿੜਕਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਪਰ ਫੇਰ ਜਲਦੀ ਹੀ ਉਸ ਨੇ ਪੈਤੜਾ ਬਦਲਦਿਆ ਸੰਘਰਸ਼ੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਅਤਿਵਾਦੀ ਕਹਿਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ,ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੀ ਗੋਲੀ ਮਾਰਨ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਲਈ ਸੰਯੁਕਤ ਸੁਰੱਖਿਆ ਸੰਧੀ ਸੰਸਥਾ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਸੱਦ ਲਈਆ। ਇਹ ਸੰਸਥਾ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿਚ ਰੂਸੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਸੰਸਥਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਅੱਠ ਹਜ਼ਾਰ ਤੋ ਉੱਪਰ ਲੋਕ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿਚ ਲਏ ਗਏ ਅਤੇ ਅਨੇਕਾਂ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ।

     ਇਹ ਦੇਸ਼ ਰਣਨੀਤਕ ਪੱਖੋ ਵੱਡੀ ਮਹੱਤਤਾ ਰੱਖਦਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਰੂਸ,ਚੀਨ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਲਈ ਕਾਫੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਇਕ ਪਾਸੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਹਿੱਤ ਅਜਿਹੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਅੰਦਰ ਅਸਥਿਰਤਾ ਨੂੰ ਹਵਾ ਦੇਣ, ਰੂਸੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੋ ਮੁਕਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਇਸ ਉੱਤੇ ਆਪਣੇ ਯੁੱਧਨੀਤਕ ਕੰਟਰੋਲ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਹਨ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਅੰਦਰ ਕੋਈ ਵੀ ਹਲਚਲ ਇੱਥੇ ਖਰਬਾਂ ਦਾ ਨਿਵੇਸ਼ ਕਰੀ ਬੈਠੀਆ ਵੱਡੀਆ ਅਮਰੀਕੀ ਕੰਪਨੀਆ ਵਾਸਤੇ ਬੇਹੱਦ ਘਾਟੇ ਦਾ ਸੌਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਹਾਲ ਦੀ ਘੜੀ ਅਮਰੀਕਾ ਇਸ ਉਪਰ ਬੋਚਵੀਂ ਬਿਆਨਬਾਜ਼ੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।

     ਕਜ਼ਾਖ਼ਸਤਾਨ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਇਹ ਉਭਾਰ ਕਿਸੇ ਚੇਤੰਨ ਅਤੇ ਜਥੇਬੰਦ ਇਨਕਲਾਬੀ ਅਗਵਾਈ ਤੋ ਸੱਖਣਾ ਆਮ ਬੇਚੈਨੀ ਦਾ ਉਭਾਰ ਹੈ,ਜਿਸ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਵੀ ਅਸਪਸ਼ਟ ਹਨ। ਪਰ ਇਹ ਉਭਾਰ ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਲੁੱਟ ਚੋ ਉਪਜੇ ਆਰਥਿਕ ਅਣਸਾਵੇਪਣ ਦੀ ਮਾਰ ਹੰਢਾ ਰਹੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਮਿਹਨਤਕਸ਼ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਉਭਾਰਾਂ ਦਾ ਅੰਗ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਉਭਾਰਾਂ ਦਾ ਖੌਲਦਾ ਰੋਹ ਇਨਕਲਾਬੀ ਦਿਸ਼ਾ ਤਲਾਸ਼ ਰਿਹਾ ਹੈ।