ਇੱਕ ਵਿਗਿਆਨੀ ਨੈੱਟ ਉੱਤੇ ਚਲਾਈ ਗਈ ਮੁਹਿੰਮ

ਇੱਕ ਵਿਗਿਆਨੀ ਰਾਮ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਗਾਂਧੀ ਰਮਨ ਵੱਲੋਂ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਤੋੜ-ਮਰੋੜ ਵਿਰੁੱਧ
ਨੈੱਟ ਉੱਤੇ ਚਲਾਈ ਗਈ ਇੱਕ ਮੁਹਿੰਮ
(ਰਾਮ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਗਾਂਧੀ ਰਮਨ ਕੈਲੀਫੋਰਨੀਆ ਵਿੱਚ ਨਾਸਾ ਦੇ ਐਮਜ਼ ਖੋਜ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਦੀ ਪੁਲਾੜ ਖੋਜ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ, ਕੈਲੀਫੋਰਨੀਆ ਦਾ ਇੱਕ ਸਾਇੰਸਦਾਨ ਹੈ, ਉਸਨੇ ਨੈੱਟ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਪਟੀਸ਼ਨ ਰਾਹੀਂ ਇਹ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਸੀ ਕਿ 4 ਜਨਵਰੀ (2015) ਨੂੰ ਕੈਪਟਨ ਬੋਦਾਸ ਦਾ ਮਿਥਿਹਾਸ ਲੈਕਚਰ ਰੱਦ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ''ਵਿਗਿਆਨ ਅਮਲ ਦੀ ਮਾਣ-ਮਰਿਆਦਾ'' ਉੱਤੇ ਸੁਆਲੀਆ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲਾਉਂਦਾ ਹੈ।)
ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕੀ ਤਰੱਕੀ ਰਾਹੀਂ ਟਿਕਵੀਂ ਅਤੇ ਲੰਮੇ ਦਾਅ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਹੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਕੋਈ ਵੀ ਸਮਾਜ ਜੇ ਸਾਇੰਸ ਨੂੰ ਵਿਸਾਰਨ ਜਾਂ ਇਸਦੀ ਤੋੜ-ਮਰੋੜ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਤਰੱਕੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ।
ਬੰਬਈ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਕਾਲੀਨਾ ਕੈਂਪਸ ਵਿੱਚ 102ਵੀਂ ਭਾਰਤੀ ਸਾਇੰਸ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਕੱਲ੍ਹ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸ੍ਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਨੇ ਕੀਤਾ। ਅੱਜ ਦੀ ਬੈਠਕ, ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਂ 'ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤੀ ਵਿਗਿਆਨ'' ਹੈ, ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰੀ ਮੰਤਰੀ ਸ੍ਰੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਜਾਵੜੇਕਰ ਮੁੱਖ ਮਹਿਮਾਨ ਹੋਣਗੇ. ਮੈਂ ''ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਬਾਜ਼ੀ ਤਕਨੀਕ'' ਨਾਉਂ ਦੇ ਇੱਕ ਲੈਕਚਰ ਨੂੰ ਇਸ ਬੈਠਕ ਵਿਚੋਂ ਰੋਕਣ ਵਾਸਤੇ ਨੈੱਟ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਮੁਹਿੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਤਿੰਨ ਕਾਰਨ ਹਨ।
ਪਹਿਲਾ, ਮੈਂ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਗੱਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਸਾਇੰਸ ਵਿੱਚ ਪੁਲਸ ਤਾਇਨਾਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ। ਖੋਜ ਵਾਸਤੇ ਕੋਈ ਵੀ ਵਿਸ਼ਾ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਲਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇ ਬਾਰੇ ਕਿਸੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪਹੁੰਚ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ, ਜਥੇਬੰਦੀ ਜਾਂ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਦਖਲ ਨਹੀਂ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ।
ਬੰਗਲੌਰ ਦੀ ਭਾਰਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਸੰਸਥਾ (ਆਈ.ਐਈ.ਐਸ.ਸੀ.) ਦੇ ਹਵਾਬਾਜ਼ੀ ਇੰਜਨੀਰਿੰਗ ਦੇ ਮਹਿਕਮੇ ਦੇ ਦੋ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰਾਂ ਨੇ ਦੋ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰੀ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਹੈ, 1959 ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ਛਪੀ, ਸ੍ਰੀ ਬ੍ਰਹਮ ਮੁਨੀ ਪਰਿਵਰਾਜਕਾ ਵੱਲੋਂ ਲਿਖੀ, ਬਰੀਹਦ ਵਿਮਾਨ ਸ਼ਾਸ਼ਤਰ। ਦੂਜੀ ਹੈ, ਵਾਇਮਾ ਨਿਕਾ ਸ਼ਾਸ਼ਤਰ, ਸ੍ਰੀ ਜੀ.ਆਰ. ਜੋਸੀਅਰ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੀ ਅਤੇ 1973 ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਛਪੀ। ਬੰਗਲੌਰ ਦੇ ਉੱਤੇ ਦੱਸੇ ਦੋਹਾਂ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰਾਂ ਨੇ ਤੱਥਾਂ ਅਤੇ ਛਾਣ-ਬੀਣ ਦੇ ਆਧਾਰ ਉੱਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਰਿਪੋਰਟ ਛਾਪੀ ਹੈ।
ਆਈ.ਆਈ.ਐਸ.ਸੀ ਦੇ ਐਚ.ਐਸ. ਮੁਕੰਦਮ, ਐਸ.ਐਮ. ਦੇਸ਼ ਪਾਂਡੇ, ਐੱਚ.ਆਰ. ਨਗਿੰਦਰ, ਏ ਪ੍ਰਭੂ ਅਤੇ ਐਸ.ਪੀ. ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਜੂ ਵੱਲੋਂ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿਚਾਰ ਨਾਂ ਦੇ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਵਿੱਚ ਛਾਪੇ, ਵਿਮਾਨ ਦੇ ਸ਼ਾਸ਼ਤਰ ਦਾ ਅਲੋਚਨਾਤਮਕ ਅਧਿਐਨ ਨਾਉਂ ਦੇ ਲੇਖ ਅਨੁਸਾਰ ਦੋਵੇਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿੱਚ ਜੋ ਇਬਾਰਤ (ਟੈਕਸਟ) ਹੈ, ਉਹ ਸੰਤ ਭਾਰਦਵਾਜ ਵੱਲੋਂ ਲਿਖੇ ਗਏ ਗਰੰਥ ਯੰਤਰ ਸਰਵਸਵ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਲੇਖ ਨਤੀਜਾ ਕੱਢਦਾ ਹੈ, ਇਹਨਾਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਨਣ ਕੀਤੇ ''ਜਹਾਜ਼ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਇੱਕ ਘਟੀਆ ਮਿਲਗੋਭਾ ਹਨ, ਉਡਾਣ ਭਰਨ ਪੱਖੋਂ ਹਰ ਜੁਮੈਟਰੀਆਂ ਕਿਆਸੋਂ ਬਾਹਰੀਆਂ ਭਿਆਨਕ ਹਨ ਅਤੇ ਸੰਚਾਲਕ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਨਿਯਮ ਇਹਨਾਂ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਉਡਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਈ ਹੋਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਰੋਕਣਗੇ।'' ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇਹ ਰਿਪੋਰਟ ਵੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਇਹ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਰਿਵਰਾਜਕਾ ਅਤੇ ਜੋਸੀਈਅਰ ਨੇ ਸ਼ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹੀ ਉਸ ਆਧਾਰ ਉੱਤੇ ਅਰਥ ਕੱਢ ਲਏ ਹੋਣ ਜੋ ਅਸੀਂ ਅੱਜ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ।
ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਬਾਜ਼ੀ ਨਾਉਂ ਦਾ ਪਰਚਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕੈਪਟਨ ਆਨੰਦ ਜੇ ਬੋਦਾਸ ਨੇ 'ਮਿਰਰ' (ਦਰਪਣ) ਅਖਬਾਰ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਇੱਕ ਇੰਟਰਵਿਊ (ਦਸੰਬਰ 26, 2014) ਵਿੱਚ ਇਹ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ ਅੱਗੇ ਨੂੰ ਉੱਡ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪੁੱਠਪੈਰੇ ਵੀ, ਇੱਕ ਮਹਾਂਦੀਪ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਮਹਾਂਦੀਪ ਤੱਕ ਅਤੇ ਇੱਕ ਗ੍ਰਹਿ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਗ੍ਰਹਿ ਤੱਕ ਵੀ। ਆਈ.ਆਈ.ਐਸ.ਸੀ. ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਆਪਣਾ ਲੇਖ ਛਾਪੇ ਨੂੰ 40 ਸਾਲ ਹੋ ਗਏ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਹ ਨਤੀਜਾ ਕੱਢਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਉੱਤੇ ਜ਼ਿਕਰ-ਅਧੀਨ ਆਈਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਕੋਈ ਜਚਣਹਾਰ ਵਿਗਿਆਨਕ ਡਾਟਾ (ਤੱਥ-ਅੰਕੜੇ ਆਦਿਕ) ਪੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੀਆਂ। ਕੈਪਟਨ ਬੋਦਾਸ ਵਾਸਤੇ ਠੀਕ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਆਈ.ਆਈ.ਐਸ.ਸੀ. ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਧਿਐਨ ਨੂੰ ਚੈਲਿੰਜ ਕਰਦਾ ਅਤੇ ਇਸ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਕਰੰਟ ਸਾਇੰਸ ਨਾਉਂ ਦੇ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਵਿੱਚ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਵਿੱਚ ਛਪਵਾਉਂਦਾ।
ਮੇਰੀ ਦੂਜੀ ਅਤੇ ਤੀਜੀ ਦਲੀਲ ਸਾਇੰਸ ਦਾ ਸਿਆਸੀਕਰਨ ਕਰਨ ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੋਹਰੀ ਕੌਮੀ ਅਖਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਖਬਰਾਂ ਛਪਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਗੁਜਰਾਤ ਵਿੱਚ ਸਕੂਲ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਅਜਿਹੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ, ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਟੈੱਮ ਸੈੱਲ ਬਾਰੇ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਕਿ ਵੈਦਿਕ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਮੋਟਰ ਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਟੈਲੀਵੀਜ਼ਨਾਂ ਵੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ।
ਅਸੀਂ ਭਾਰਤੀ ਵਿਦਿਆ ਨੂੰ ਉੱਚ ਮਹੱਤਤਾ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਭਾਰਤੀ ਮਾਪੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੰਭਵ ਹੱਦ ਤੱਕ ਚੰਗੀ ਵਿਦਿਆ ਦੇਣੀ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਬਹੁਗਿਣਤੀ, ਅਜਿਹੀ ਵਿਦਿਆ ਦੇਣ ਲਈ ਆਪਣੀ ਆਮਦਨ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਿੱਸਾ ਵਿਦਿਆ ਉੱਤੇ ਖਰਚ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਬਹੁਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਆਰਥਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜੂਝ ਰਹੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਵਧੀਆ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਵਿਦਿਆ ਦੇਣ ਲਈ ਤਾਣ ਲਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਜੇ ਅਖਬਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਇਹ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਸਹੀ ਹਨ ਤਾਂ ਮਾਪਿਆਂ ਲਈ ਇਹ ਸਮਾਂ ਹੈ ਕਿ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਵਧੀਆ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਇਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਨੂੰ ਪਰ੍ਹੇ ਵਗਾਹ ਮਾਰਨ।
ਮੇਰਾ ਤੀਜਾ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਨੇੜਲੇ ਬੀਤੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਕੂੜ-ਵਿਗਿਆਨ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਵਧ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਿਰਫ ਗਲਤ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਖਤਰਨਾਕ ਵੀ ਹੈ।
ਚੁਣੇ ਹੋਏ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਦੇ ਮੈਂਬਰ, ਜਿਹਨਾਂ ਤੋਂ ਕੌਮ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਦੀ ਆਸ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਆਪਣੇ ਅਗਾਊਂ-ਕਲਪੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦੀਆਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਜਿਵੇਂ ਸਟੈਮ-ਸੈਲ ਖੋਜ, ਟੈਸਟ-ਟਿਊਬ ਬੱਚੇ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦਾ ਸਿਰ ਹੋਰ ਧੜ ਉੱਤੇ ਲਾ ਦੇਣ ਪਿੱਛੇ ਸਾਇੰਸ ਦੀ ਤੋੜ-ਮਰੋੜ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਜਨਣ-ਵਿਗਿਆਨ (ਜੈਨੇਟਿਕ ਵਿਗਿਆਨ) ਬਾਰੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਮੋਦੀ ਦੀ ਟਿੱਪਣੀ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਮੈਂਬਰ ਹਰਿਦਵਾਰ ਆਰ.ਪੀ. ਨਿਸ਼ਾਂਕ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਨੇ ਪ੍ਰਮਾਣੂੰ ਤਜਰਬੇ ਕੀਤੇ ਸਨ ਅਤੇ ਇਹ ਕਿ ਜੋਤਿਸ਼ ਵਿਗਿਆਨ, ਜੋ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਸਾਇੰਸ ਤੋਂ ਕਿਤੇ ਅੱਗੇ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਾਇੰਸ, ''ਜੋਤਿਸ਼ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਬੌਣੀ ਹੈ''। ਅਸਲ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਜੋਤਿਸ਼ ਹੀ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ ਤਾਰਾ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਗਣਿਤ ਵਿਦਿਆ ਨੂੰ ਪ੍ਰਫੁੱਲਤ ਹੋਣ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਪਾਈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਤਾਰਾ-ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ, ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੇ, ਤਾਰਿਆਂ ਤੇ ਗ੍ਰਹਿਆਂ ਨੂੰ ਜਾਣ ਲਿਆ, ਮਗਰੋਂ ਜੋਤਸ਼ੀਆਂ ਨੇ ਡਰ ਬਿਠਾਉਣ ਖਾਤਰ ਇਸ ਗਿਆਨ ਦਾ ਨਜਾਇਜ਼ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾਇਆ। ਗ੍ਰਹਿਆਂ ਤੋਂ ਡਰਨ ਦੀ ਇਹ ਬਦਕਿਸਮਤ ਰਵਾਇਤ ਅੱਜ ਵੀ ਜਾਰੀ ਹੈ।
ਜੋ ਵੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਵਿਗਿਆਨਾਂ ਦੀ ਕਦਰ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਜੋਤਿਸ਼ ਵਿਦਿਆ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੇ ਨੁਕਸਾਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਪ੍ਰਮਾਣੂੰ ਤਜਰਬਿਆਂ ਉੱਤੇ ਕੀਤੀ ਟਿੱਪਣੀ ਬੇਹੂਦਾ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਵਿਅਕਤੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਜਾਂ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਰੱਖਣ ਦੇ ਹੱਕਦਾਰ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਅੰਦਰ ਵਿਗਿਆਨਕ ਤੱਥਾਂ ਦੀ ਤੋੜ-ਮਰੋੜ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ। ਜੋ ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਦੇਖ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਉਹ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਅਤੇ ਸਿਆਸਤ ਦੀ ਰਲਗੱਡ ਹੈ। ਸਾਇੰਸ ਦੇ ਦਾਅਵੇ ਸਬੂਤਾਂ 'ਤੇ ਆਧਾਰਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਰੜੀ ਸੂਖਮ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੀ ਸਿਆਸੀ ਲਫਾਜ਼ੀ ਵਿਗਿਆਨਕ ਜਾਂਚ-ਪੜਤਾਲ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੇਗੀ। ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਬਾਰੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵਿਗਿਆਨੀ ਕੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਨਾ ਕਿ ਇਸ ਤੋਂ ਉਲਟ।
ਸਬੰਧਤ ਖੇਤਰ ਦੇ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਮਾਹਿਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਉਸ ਦੇਣ ਦੀ ਉੱਚੀ ਕਦਰ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਦੇਣ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਭਿਆਤਾਵਾਂ ਨੇ ਦਿੱਤੀ ਹੈ, ਉਹ ਭਾਵੇਂ ਭਾਰਤੀ ਹੋਣ ਜਾਂ ਮੈਸੋਪੋਟੇਮੀਆ ਦੀਆਂ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਤਾਰਾ ਵਿਗਿਆਨ, ਗਣਿਤ ਵਿਗਿਆਨ, ਕਲਾ ਅਤੇ ਭਵਨ-ਉਸਾਰੀ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੀਆਂ ਦੇਣ ਨੂੰ ਰੱਦ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ।
ਕੈਪਟਨ ਬੋਦਾਸ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤਾ ਇਹ ਦਾਅਵਾ ਕਿ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ ਇੱਕ ਗ੍ਰਹਿ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਗ੍ਰਹਿ ਤੱਕ ਉੱਡ ਸਕਦੇ ਸਨ, ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਬੀਤੇ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਵਡਿਆਈਆਂ ਉÎਤੇ ਕੀਤੀਆਂ ਬੇਤੁਕੀਆਂ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਦੋਹਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਂਝ ਦੇਖਦਾ ਹਾਂ। ਜੇ ਮੈਂ ਗਲਤ ਸਾਬਤ ਹੋ ਜਾਵਾਂ ਤਾਂ ਮੈਂ ਖੁਸ਼ ਹੋਵਾਂਗਾ।
ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪੁਲਾੜ ਵਿਗਿਆਨੀ ਕਾਰਲ ਸਾਗਾਨ ਨੇ ਠੀਕ ਹੀ ਕਿਹਾ ਹੈ, ''ਕੂੜ-ਵਿਗਿਆਨ  ਅਤੇ ੍ਰ ੍ਰਵਹਿਮ ਭਰਮ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਫੈਦਿਆਂ ਤੇ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦੀ ਕਦਰ ਕਰਨ ਦੇ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਅੜਿੱਕਾ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਿਰਫ ਭਾਰਤ ਅੰਦਰਲਾ ਵਰਤਾਰਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਸੱਜੇ ਪੱਖੀਆਂ ਨੇ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੜ੍ਹਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਵਿਕਾਸ-ਸਿਧਾਂਤ ਅਤੇ ਸਟੈਮ ਸੈਲ ਖੋਜ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਚੈਲਿੰਜ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਪਰ ਭਲਾ ਹੋਵੇ ਟਿਕਵੀਂ ਲੜਾਈ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਗਿਆਨੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ, ਇਹ ਰੁਝਾਨ ਉਲਟਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਹੋਰਨਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਸਾਗਾਨ ਅਤੇ ਨੀਲ ਡੀਗਰਾਸ ਤਾਈਸਨ ਨੇ ਵਿਗਿਆਨ ਨੂੰ ਆਮ ਜਨਤਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚਾਰਨ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਕੁੰਜੀਵਤ ਰੋਲ ਅਦਾ ਕੀਤਾ। ਇਕ ਨੋਬਲ ਇਨਾਮ ਜੇਤੂ ਸਰ ਪੌਲ ਨਰਸ, ਨੀਊ ਸਾਇੰਟਿਸਟ (ਨਵਾਂ ਵਿਗਿਆਨੀ) ਰਸਾਲੇ ਵਿਚਲੇ ਆਪਣੇ ਇੱਕ ਲੇਖ ਵਿੱਚ, ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਉਂ ''ਅਮਰੀਕਰਨ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿਰੋਧ ਨੂੰ ਕੁਚਲ ਦਿਓ'' ਹੈ, ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ: ''ਬਕਵਾਸ ਦਾ ਪਰਦਾਚਾਕ ਕਰਨਾ ਵਿਗਿਆਨੀ ਆਗੂਆਂ ਦੀ ਜੁੰਮੇਵਾਰੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਵਿਗਿਆਨ ਆਪਣੀ ਜੁੰਮੇਵਾਰੀ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਅਗਾਊਂ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਰਹੇ। ਜਨਤਕ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕੀ ਕਿਹਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਇਸ ਬਾਰੇ ਸਾਨੂੰ ਚੌਕੰਨੇ ਰਹਿਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਲੋੜ ਹੋਵੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੂੰ ਵੋਟਾਂ ਵੇਲੇ ਇਹ ਗੱਲ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿ ਵਿਗਿਆਨ ਏਜੰਡੇ ਉੱਤੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਬਕਵਾਸ ਦਾ ਪਰਦਾਚਾਕ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਜੇ ਇਹ ਬਕਵਾਸ ਹੱਦੋਂ ਟੱਪ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਹੁੰਗਾਰਾ ਜਨਤਕ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਕੀ ਅਜਿਹੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨੇ ਬਹੁਤ ਚੰਗੀ ਗੱਲ ਹੈ ਜੋ ਵਿਗਿਆਨ ਬਾਰੇ ਜਨਤਕ ਬਹਿਸਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰ ਸਕਣ? ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣਾ ਪੈਣਾ ਹੈ ਕਿ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਗਿਆਨ ਪੜ੍ਹਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਨਾ ਕਿ ਕੂੜ-ਵਿਗਿਆਨ।
ਭਾਰਤੀ ਮਾਪੇ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ, ਵਿਦਿਆ ਅਤੇ ਖੋਜ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹੋਰ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਉੱਤੇ ਭਰੋਸਾ ਕਰਨਗੇ। ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਵਾਸਤੇ ਇਹ ਸਮਾਂ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਅੱਗੇ ਆਉਣ ਅੇਤ ਸਿਆਸਤ/ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਵਾਸਤੇ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਤੋੜ-ਮਰੋੜਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਅਤੇ ਸਕੂਲ ਦੇ ਸਿਲੇਬਸਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੂੜ-ਵਿਗਿਆਨ ਦਾ ਸਫਾਇਆ ਕਰਨ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਬਣਨ।
-ਮੁੰਬਈ 'ਮਿਰਰ', ਜਨਵਰੀ 4, 2015