ਗਦਰਲਹਿਰਤੇਰੂਸੀਇਨਕਲਾਬ

ਰੂਸੀਇਨਕਲਾਬਦਾਦੁਨੀਆਂਦੀਆਂਗੁਲਾਮਕੌਮਾਂਉਪਰਬਹੁਤਜਿਆਦਾਪ੍ਰਭਾਵਪਿਆਸੀ।ਇਸਨੇਜ਼ਾਰਦੁਆਰਾਗੁਲਾਮਬਣਾਏਮੁਲਕਾਂਨੂੰਆਜ਼ਾਦਕਰਵਾਦਿੱਤਾਸੀ।ਇਸਨੇਅਮਰੀਕਾਵਿਚਲੇਭਾਰਤੀਦੇਸ਼ਭਗਤਾਂਨੂੰਵੀਚੜ੍ਹਦੀਕਲਾਵਿੱਚਲੈਆਂਦਾਸੀਕਿਉਂਕਿਉਹਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀਸਨਤੇਸਭਨਾਂਹੀਗੁਲਾਮਕੌਮਾਂਦੀਆਜ਼ਾਦੀਲਈਜੂਝਰਹੇਸਨ।ਗਦਰਪਾਰਟੀਵਾਰਵਾਰਇਸਗੱਲਦਾਐਲਾਨਕਰਦੀਰਹੀਸੀਕਿਇਹਸਭਨੀਥਾਈਂਤੇਸਭਨਾਂਰੂਪਾਂਵਿਚ, ਗੁਲਾਮੀਦੀਪੱਕੀਦੁਸ਼ਮਣਸੀ।ਉਹਇਸਗੱਲਨੂੰਮਹਿਸੂਸਕਰਦੇਸਨਕਿਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾਬਾਗਦੇਕਤਲੇਆਮਨੇਭਾਰਤੀਨੇਤਾਵਾਂਦੇਬਰਤਾਨਵੀਹੁਕਮਰਾਨਜਮਾਤਦੀ ''ਸਦਭਾਵਨਾ'' ਬਾਰੇਭਰਮਾਂਨੂੰਕਾਫੀਹੱਦਤੱਕਤੋੜਦਿੱਤਾਹੋਵੇਗਾ।

ਹਿੰਦੁਸਤਾਨਵਿਚਬਰਤਾਨਵੀਹੁਕਮਰਾਨਰੂਸੀਇਨਕਲਾਬਬਾਰੇਕੋਈਸਹੀਖਬਰਪੁੱਜਣਹੀਨਹੀਂਸਨਦਿੰਦੇ, ਜਦਕਿਇਸਨੂੰਬਦਨਾਮਕਰਨਲਈਇਸਵਿਰੁੱਧਭੰਡੀ-ਪ੍ਰਚਾਰਬੜੇਜੋਰਸ਼ੋਰਨਾਲਕੀਤਾਜਾਰਿਹਾਸੀ।ਜੋਹੁਕਮਰਾਨਬਾਲਸ਼ਵਿਕਾਂਬਾਰੇਆਖਰਹੇਸਨ, ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀਉਸਬਾਰੇਸ਼ੱਕੀਸਨ। 22 ਨਵੰਬਰ 1920 ਦੇ 'ਰੋਜ਼ਾਨਾਅਕਾਲੀ' ਵਿਚਪੰਜਾਬੀਆਂਦੀਆਂਖਾਸਕਰਕੇ,  ਤੇਭਾਰਤੀਆਂਦੀਆਂਆਮਕਰਕੇਇਸਸਬੰਧੀਭਾਵਨਾਵਾਂਨੂੰਇਵੇਂਪ੍ਰਗਟਾਇਆਗਿਆ:

''ਸੈਂਸਰਵਿਭਾਗਦੀਆਂਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂਦੇਬਾਵਜੂਦਹਿੰਦੁਸਤਾਨਤੇਹੋਰਦੇਸ਼ਾਂਵਿਚਇਹਖਬਰਪੁੱਜੀਹੈ, ਜਿਸਤੋਂਇਹਪਤਾਲਗਦਾਹੈਕਿਬਾਲਸ਼ਵਿਕਵਾਦਸਰਕਾਰਦਾਸਭਤੋਂਉੱਤਮਰੂਪਹੈ।ਬਾਲਸ਼ਵਿਕਾਂਦੇਅਸੂਲਸਾਫਤੇਸ਼ਾਨਦਾਰਹਨ, ਇਸਗੱਲਦਾਇਸਤੱਥਤੋਂਪਤਾਲਗਦਾਹੈਕਿਬਾਲਸ਼ਵਿਕਜਿੱਥੇਵੀਜਾਂਦੇਹਨ, ਉਥੇਦੇਹੀਪ੍ਰਤੀਨਿੱਧਲੋਕ, ਉਹਨਾਂਦੇਪ੍ਰਸ਼ੰਸਕਬਣਜਾਂਦੇਹਨ।ਸਾਨੂੰਦੱਸਿਆਇਹਜਾਂਦਾਹੈਕਿਇਹਉਨ੍ਹਾਂਦੇਵਾਅਦਿਆਂਕਾਰਨਹੀਹੁੰਦਾਹੈ, ਜੋਕਦੇਪੂਰੇਨਹੀਂਕੀਤੇਜਾਂਦੇ।ਉਨ੍ਹਾਂਦੇਵਾਅਦੇਸੱਚੇਹੋਣਜਾਂਝੂਠੇ, ਪਰਇਸਗੱਲਤੋਂਕੋਈਮੁਨਕਰਨਹੀਂਹੋਸਕਦਾਕਿਉਨ੍ਹਾਂਨੂੰਆਪਣੇਵਿਚਾਰਦੂਜਿਆਂਤੱਕਪਹੁੰਚਾਉਣੇਆਉਂਦੇਹਨ।ਤੇਬਹੁਤਥੋੜ੍ਹੇਸਮੇਂਵਿਚਹੀਲੋਕਾਂਦੀਵਿਸ਼ਾਲਬਹੁ-ਸੰਮਤੀਨੂੰਆਪਣੇਵੱਲਖਿੱਚਣਦੀ, ਉਨ੍ਹਾਂਵਿਚਸਮਰੱਥਾਹੈ।''

ਇਸਤੋਂਇਹਪਤਾਲੱਗਦਾਹੈਕਿਹਿੰਦੁਸਤਾਨਵਿਚਬਰਤਾਨਵੀਸਰਕਾਰਦਾਬਾਲਸ਼ਵਿਕਵਿਰੋਧੀਪ੍ਰਚਾਰਕਾਮਯਾਬਨਹੀਂਸੀਹੋਰਿਹਾਤੇਇਹਉਨ੍ਹਾਂਲਈਵੱਡੀਸਿਰਦਰਦੀਸੀ।ਇਸਲਈਉਹਲੋਕਾਂਵਿੱਚਬਾਲਸ਼ੇਵਿਕਵਿਚਾਰਾਂਦੇਸੰਚਾਰਨੂੰਰੋਕਣਲਈਹਰਪ੍ਰਕਾਰਦੇਕੂੜ-ਪ੍ਰਚਾਰਦੇਢੰਗਵਰਤਰਹੇਸਨ।

20 ਵਿਆਂਵਿਚਆਪਣੇਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂਨੂੰਆਜ਼ਾਦਕਰਾਉਣਲਈਚਲਾਈਜਾਰਹੀਸਰਕਾਰਵਿਰੋਧੀਅਕਾਲੀਲਹਿਰਆਪਣੇਪੂਰੇਜੋਬਨ 'ਤੇਸੀ।ਉਨ੍ਹਾਂਵਰ੍ਹਿਆਂਵਿਚਹੀਸੋਵੀਅਤਦੇਸ਼ਸਾਮਰਾਜੀਸ਼ਕਤੀਦੀਘੇਰਾਬੰਦੀਦਾਸਾਹਮਣਾਕਰਦਾਹੋਇਆਆਪਣੀਰਾਜ-ਸੱਤਾਨੂੰਬਰਕਰਾਰਰੱਖਣਲਈਜੀਣ-ਮਰਨਦੀਲੜਾਈਵਿਚਰੁੱਝਾਹੋਇਆਸੀ।ਸਾਨੂੰਉਸਸਮੇਂਹਿੰਦੁਸਤਾਨਵਿਚਰਹਿੰਦਿਆਂਨੂੰ, ਸਫੇਦਗਾਰਡਾਂਤੇਹਮਲਾਵਰਵਿਦੇਸ਼ੀਮੁਦਾਖਲਤਕਾਰਾਂਨੂੰਬਾਹਰਭਜਾਉਣਲਈਕੀਤੇਜਾਰਹੇਬਾਲਸ਼ਵਿਕਸੰਘਰਸ਼ਦੀਬਹੁਤਘੱਟਖਬਰਮਿਲਦੀਸੀਪਰਰੋਜ਼ਾਨਾਅਕਾਲੀਵਿਚਸੋਵੀਅਤਰੂਸਬਾਰੇਜਿਹੜੀਆਂਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾਮਈਟਿੱਪਣੀਆਂਕੀਤੀਆਂਜਾਂਦੀਆਂਸਨ, ਅਸੀਂਉਨ੍ਹਾਂਨੂੰਧਾਰਨਕਰਕੇਆਪਣੇਮੰਚਾਂਤੋਂਉਨ੍ਹਾਂਦਾਪ੍ਰਚਾਰਕਰਦੇਹੁੰਦੇਸਾਂ।

ਗਦਰਪਾਰਟੀਮੁੜਸੰਗਠਤ

ਜਦੋਂਗਦਰੀਦੇਸ਼ਭਗਤਜੇਲ੍ਹਾਂਵਿਚੋਂਰਿਹਾਹੋਕੇਬਾਹਰਆਏਤਾਂਗਦਰਪਾਰਟੀਦੀਹਾਲਤਡਾਵਾਂਡੋਲਸੀ।ਉਨ੍ਹਾਂਦਾਪਹਿਲਾਕੰਮਪਾਰਟੀਨੂੰਜਥੇਬੰਦਕਤੇਆਰਥਕਤੌਰ 'ਤੇਮੁੜਆਪਣੇਪੈਰਾਂ 'ਤੇਮਜਬੂਤੀਨਾਲਖੜ੍ਹੀਕਰਨਾਤੇਪਾਰਟੀਮੈਂਬਰਾਂਨੂੰਆਜ਼ਾਦੀਦੇਪਰਚਮਨੂੰਬੁਲੰਦਰੱਖਣਲਈਉਤਸ਼ਾਹਪ੍ਰਦਾਨਕਰਨਾਸੀ।

ਨਵੀਂਵਿਚਾਰਧਾਰਾਵੱਲ

''30 ਨਵੰਬਰ 1920 ਦੀਇੱਕਗੁਪਤਰਿਪੋਰਟਵਿਚਕਿਹਾਗਿਆਹੈ, ਕਿਸੰਤੋਖਸਿੰਘਲੋਕਾਂਨੂੰਮਾਰਕਸਵਾਦੀਸਿਧਾਂਤਪੜ੍ਹਨਤੇਰੂਸੀਸਿੱਖਣਲਈਆਖਰਿਹਾਸੀਅਤੇਉਹਦੀਆਂਹਦਾਇਤਾਂਅਧੀਨਹੀਕੈਲੇਫੋਰਨੀਆਂਦੇਇਕਨੌਜਵਾਨਮਰਹੱਟੇ, ਸ਼ਾਸਤਰੀਨੇਹਿੰਦੁਸਤਾਨਨੂੰਇਹਪਤਾਕਰਨਲਈਖਤਲਿਖਿਆਸੀਕਿਕੀਭਾਰਤਵਿਚਗਦਰੀਸਾਹਿਤਪ੍ਰਚਾਰਿਆਜਾਸਕਦਾਸੀ।''

ਸੰਤੋਖਸਿੰਘਨੂੰਉਨ੍ਹਾਂਭਾਰਤੀਆਂਵਿਚਗਿਣਿਆਜਾਂਦਾਸੀ, ਜੋਬਾਲਸ਼ਵਿਕਸਰਗਰਮੀਆਂਜਾਂਉਨ੍ਹਾਂਵਰਗੀਆਂਹੋਰਕਾਰਵਾਈਆਂਨਾਲਵਿਦੇਸ਼ਾਂਵਿਚਬਾਵਾਸਤਾਸਨ।ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀਅਧਿਕਾਰੀਉਸਨੂੰ ''ਬਹੁਤਖਤਰਨਾਕਆਦਮੀ'' ਤੇ ''ਹਿੰਦੁਸਤਾਨਨੂੰਹਥਿਆਰਬਰਾਮਦਕਰਨਦੀਕੋਸ਼ਿਸ਼ਕਰਨਵਾਲਾਅਤਿਅੰਤਖਤਰਨਾਕਆਦਮੀ'' ਸਮਝਦੇਸਨ।

ਇਸਗੱਲਵਿਚਕੋਈਸ਼ੱਕਨਹੀਂਕਿਸੰਤੋਖਸਿੰਘਪ੍ਰਵਾਸੀਭਾਰਤੀਆਂਵਿੱਚੋਂਕਮਿਊਨਿਸਟਬਣਨਵਾਲਾਪਹਿਲਾਬੰਦਾਸੀਤੇਉਹਦੂਜਿਆਂਨੂੰਵੀਕਮਿਊਨਿਸਟਬਣਨਲਈਮਾਰਕਸਵਾਦਦੀਸਿੱਖਿਆਪ੍ਰਾਪਤਕਰਨਲਈਆਖਦਾਹੁੰਦਾਸੀ।

ਇਕਾਈਆਂਨੂੰਮੁੜਸੁਰਜੀਤਕਰਨਦਾਉਦਮ

ਸੰਤੋਖਸਿੰਘਤੇਉਹਦੇਸਾਥੀਦੇਸ਼ਭਗਤਾਂਨੇਅਮਰੀਕਾਵਿਚਗਦਰਪਾਰਟੀਦੀਆਂਇਕਾਈਆਂਨੂੰਮੁੜਸਰਗਰਮਕਰਨਦਾਫੈਸਲਾਕਰਲਿਆਸੀ।ਖੁਫੀਆਰਿਪੋਰਟਾਂਇਸਗੱਲਦੀਪੁਸ਼ਟੀਕਰਦੀਆਂਹਨ: ''ਮਾਰਚ, 1920 ਵਿਚਸੰਤੋਖਸਿੰਘਗਦਰਆਸ਼ਰਮਵਿਚਕਿਆਮਕਰਰਿਹਾਸੀਅਤੇਗਦਰਪਾਰਟੀਨੂੰਮੁੜਜਥੇਬੰਦਕਰਨਵਿਚਜੁਟਿਆਹੋਇਆਸੀ।''

ਇਸਕੰਮਵਿਚਰਤਨਸਿੰਘਉਸਦੇਨਾਲਜਾਕੇ, ਪੁਰਾਣੀਆਂਇਕਾਈਆਂਨੂੰਸਰਗਰਮਕਰਨ, ਨਵੀਆਂਕਾਇਮਕਰਨਅਤੇਜਥੇਬੰਦੀਨੂੰਮਜਬੂਤਕਰਕੇਸਨਫ੍ਰਾਂਸਿਸਕੋਤੋਂਅੰਗਰੇਜੀਪਰਚਾਕੱਢਣਲਈਪੈਸੇਇਕੱਠੇਕਰਨਵਿਚਉਸਨੂੰਪੂਰਾਸਹਿਯੋਗਦੇਰਿਹਾਸੀ।ਰਤਨਸਿੰਘਨੇਸਨਫ੍ਰਾਂਸਿਸਕੋਦੇਮੁਕੱਦਮੇਅਤੇਦੇਸ਼-ਵਾਪਸੀਵਿਰੋਧੀਅੰਦੋਲਨਵਿੱਚਬੜੀਆਂਸਖਤਘਾਲਣਾਵਾਂਘਾਲੀਆਂਸਨ।ਉਸਨੇਕਈਨਵੇਂਸਬੰਧਬਣਾਏਸਨਤੇਉਹਨੇਟਰੇਡਯੂਨੀਅਨਾਂਵਿਚਕੰਮਕਰਦੇਕਈਕਮਿਊਨਿਸਟਾਂਨਾਲਸੰਪਰਕਕਾਇਮਕੀਤੇਸਨ।ਇਸਲਈਉਹਗਦਰੀਇਕਾਈਆਂਦੀਮੁੜਸੁਰਜੀਤੀਤੇਪਾਰਟੀਵਿਚਫੰਡਇਕੱਠਾਕਰਨਵਿਚਬਹੁਤਮਦਦਗਾਰਸਾਬਤਹੋਇਆਸੀ।ਇਸਤੋਂਬਿਨਾਂਉਹਰੂਸੀਇਨਕਲਾਬਤੋਂਪ੍ਰਭਾਵਤਹੋਕੇਨਵੇਂਵਿਚਾਰਾਂਦਾਧਾਰਨੀਹੋਗਿਆਸੀ।

ਉਸਵੇਲੇਤੋਂਰਤਨਸਿੰਘਅਤੇਸੰਤੋਖਸਿੰਘਪੱਕੇਦੋਸਤਤੇਸਾਥੀਬਣਗਏਸਨ।ਸਰਕਾਰੀਰਿਪੋਰਟਾਂਅਨੁਸਾਰਉਨ੍ਹਾਂਨੇਲਗਭਗ 5000 ਡਾਲਰਇਕੱਠੇਕਰਲਏਸਨਤੇਉਨ੍ਹਾਂਨੇਗਦਰਪਾਰਟੀਨੂੰਮੁੜਕਾਰਜਕਾਰੀਤਨਜ਼ੀਮਦੇਤੌਰ 'ਤੇਰੇੜ੍ਹੇਪਾਲਿਆਸੀ।ਉਨ੍ਹਾਂਨੇਸੁਤੰਤਰਤਾਸੰਗਰਾਮਲਈਨਵੇਂਢੰਗਨਾਲਕੰਮਕਰਨਲਈਉਤਸ਼ਾਹਪੈਦਾਕਰਦਿੱਤਾਸੀ।ਰੂਸੀਇਨਕਲਾਬਹਰਥਾਂਦੇਗੁਲਾਮਲੋਕਾਂਨੂੰਪ੍ਰਭਾਵਤਕਰਰਿਹਾਸੀ।ਗਦਰਪਾਰਟੀਦੇਪਹੀਏਚੱਲਣਲੱਗਪਏਸਨ।

ਰੂਸੀਇਨਕਲਾਬਨੇਦੁਨੀਆਂਨੂੰਇੱਕਨਵੀਂਉਮੀਦਤੇਨਵਾਂਪਰਿਪੇਖਦਿੱਤਾਸੀ।ਪਰਹਾਲੇਇਸਦੇਸਿਆਸੀ, ਆਰਥਕ, ਸਮਾਜਕਤੇਸੱਭਿਆਚਾਰਕਪ੍ਰਭਾਵਾਂਦੀਪਕੜਨੂੰਸਮਝਣਾਮੁਸ਼ਕਲਸੀ।ਪਰੰਤੂਅਮਰੀਕਾਵਿਚਲੇਭਾਰਤੀਭਵਿੱਖਲਈਨਵੀਆਂਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂਨਾਲਭਰਪੂਰ, ਇਸਇਨਕਲਾਬੀਵਰਤਾਰੇਬਾਰੇਬੜੇਉਤਸ਼ਾਹਤਸਨ, ਜੋਬਰਤਾਨਵੀਤੇਹੋਰਸਾਮਰਾਜਵਾਦੀਆਂਦੀਮੌਤਦਾਬਿਗਲਵਜਾਕੇਗੁਲਾਮਕੌਮਾਂਨੂੰਸੁਤੰਤਰਕਰਾਕੇਉਨ੍ਹਾਂਦੀਆਪਣੀਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀਅਨੁਸਾਰਪ੍ਰਗਤੀਦੀਆਂਨਵੀਆਂਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂਦੇਦੁਆਰਖੋਲ੍ਹਸਕਦਾਸੀ।

ਇਸਪੁਨਰ-ਸੰਗਠਨਕਾਰੀਦੌਰਤੋਂਬਾਅਦਸੰਤੋਖਸਿੰਘ, ਰਤਨਸਿੰਘਤੇਉਨ੍ਹਾਂਦੇਸਾਥੀਆਂਨੇਜਿਹੜਾਪਹਿਲਾਫੈਸਲਾਕੀਤਾ, ਉਹਸੀ ''ਇੰਡੀਪੈਂਡੈਂਟਹਿੰਦੁਸਤਾਨ''  ਨਾਂਦੇਇਕਅੰਗਰੇਜੀਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨਦੀਸ਼ੁਰੂਆਤ।

ਇਸਤਰ੍ਹਾਂਰਤਨਸਿੰਘ, ਸੰਤੋਖਸਿੰਘਤੇਉਨ੍ਹਾਂਦੇਸਾਥੀਦੇਸ਼ਭਗਤਾਂਨੇਨਵੀਆਂਇਕਆਈਆਂਸਿਰਜਕੇਤੇਪੁਰਾਣੀਆਂਨੂੰਮੁੜਸੁਰਜੀਤਕਰਕੇ , ਪਾਰਟੀਦੀਆਂਲੋੜਾਂਤੇ ''ਇੰਡੀਪੈਂਡੈਂਟਹਿੰਦੁਸਤਾਨ'' ਨੂੰਚਲਾਉਣਲਈਲੋੜੀਂਦੇਪੈਸੇਇਕੱਠੇਕਰਕੇਗਦਰਪਾਰਟੀਦੀਆਂਜਥੇਬੰਦੀਆਂਨੂੰਪੱਕੇਪੈਰੀਂਖੜ੍ਹਿਆਂਕਰਦਿੱਤਾਸੀ।ਪਾਰਟੀਵਿਚਨਵੀਂਰੂਹਫੂਕਦਿੱਤੀਗਈਸੀਤੇਭਵਿੱਖਉਜਲਨਜ਼ਰਆਰਿਹਾਸੀ।ਬਰਤਾਨਵੀਕੌਂਸਲਜਨਰਲ, ਕੁਦਰਤੀਹੀਗਦਰਪਾਰਟੀਦੀਮੁੜ-ਸੁਰਜੀਤੀਤੋਂਚਿੰਤਾਤੁਰਸੀ।

ਲੈਨਿਨਅਤੇਹਿੰਦੁਸਤਾਨ

ਲੈਨਿਨਹਿੰਦੁਸਤਾਨਦੀਇਨਕਲਾਬੀਲਹਿਰਵਿਚਬਹੁਤਦਿਲਚਸਪੀਲੈਰਿਹਾਸੀ।ਬਰਤਾਨੀਆਦੇਗੁਲਾਮਹਿੰਦੁਸਤਾਨਦੀ, ਆਪਣੀਭਾਰੀਵਸੋਂਤੇਭਾੜੇਦੀਫੌਜਕਾਰਨ, ਸੰਸਾਰਦੇਮਾਮਲਿਆਂਵਿਚਬਹੁਤਜਿਆਦਾਯੁੱਧਨੀਤਕਮਹੱਤਤਾਸੀ।

ਇਕਖਬਰਏਜੰਸੀਦੁਆਰਾਉਠਾਏਗਏਸੁਆਲਦਾ, 20 ਜੁਲਾਈ, 1920 ਨੂੰਉੱਤਰਦੇਂਦਿਆਂਲੈਨਿਨਨੇਆਖਿਆਸੀ, ''ਸਾਡੇਸੋਵੀਅਤਗਣਤੰਤਰਦੀਆਂਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ, ਹਿੰਦੁਸਤਾਨਤੇਰੂਸਤੋਂਬਾਹਰਲੇਹੋਰਮੁਸਲਮਦੇਸ਼ਾਂਵਿੱਚਸਰਗਰਮੀਆਂਉਹੀਹਨ, ਜੋਰੂਸਵਿਚਲੇਕਈਮੁਸਲਮਾਨਅਤੇਗੈਰ-ਰੂਸੀਲੋਕਾਂਵਿਚਕਾਰਹਨ।''

ਉਸਨੇਮਾਰਚ, 1920 ਦੇਪਹਿਲੇਹਫਤੇਕੀਤੀਆਪਣੀਤਕਰੀਰਵਿਚਇੱਕਵਾਰਫੇਰਹਿੰਦੁਸਤਾਨਦੀਇਨਕਲਾਬੀਲਹਿਰਦਾਜ਼ਿਕਰਕੀਤਾਸੀ, ਜਿਸਵਿਚਮਹੱਤਵਪੂਰਨਗੱਲਇਹਸੀ:

ਉਹ (ਭਾਰਤੀਤੇਸੰਸਾਰਦੇਦੂਸਰੇਦੇਸ਼) ਸਾਡੇਸਿਤਾਰੇਅਰਥਾਤਸੋਵੀਅਤਗਣਤੰਤਰਦੇਸਿਤਾਰੇਵੱਲਦੇਖਦੇਹਨਕਿਉਂਕਿਉਹਜਾਣਦੇਹਨਕਿਅਸੀਂਸਾਮਰਾਜੀਆਂਵਿਰੁੱਧਜੂਝਣਲਈਬਹੁਤਸਾਰੀਆਂਕੁਰਬਾਨੀਆਂਕੀਤੀਆਂਹਨਤੇਅਸੀਂਕਈਅਜ਼ਮਾਇਸ਼ਾਂਵਿਚੋਂਡਟਕੇਗੁਜ਼ਰਚੁੱਕੇਹਾਂ।''

ਕਾਬਲਦੀਭਾਰਤੀਇਨਕਲਾਬੀਸਭਾਨੇਲੈਨਿਨਨੂੰਸੰਬੋਧਿਤਇਹਮਤਾਪਾਸਕੀਤਾਸੀ:

''ਅਸੀਂਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀਇਨਕਲਾਬੀਸੋਵੀਅਤਰੂਸਵੱਲੋਂਦੁਨੀਆਂਭਰਦੇਦੱਬੇਕੁਚਲੇਲੋਕਾਂਦੀਆਜ਼ਾਦੀ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਕਰਭਾਰਤਦੀਆਜ਼ਾਦੀਲਈਕੀਤੇਜਾਰਹੇਮਹਾਨਸੰਘਰਸ਼ਕਾਰਨਆਪਣੀਕ੍ਰਿੱਤਗਤਾ, ਪ੍ਰਸ਼ੰਸ਼ਾਦਾਇਜ਼ਹਾਰਕਰਦੇਹਾਂ।ਸਾਮਰਾਜਵਾਦਦੇਜੂਲੇਹੇਠਤਸੀਹੇਸਹਿਰਹੇ 315,000,000 ਲੋਕਾਂਦੀਦੁੱਖਭਰੀਕੁਰਲਾਹਟਵੱਲਕੰਨਧਰਨਲਈਸੋਵੀਅਤਰੂਸਦਾਬਹੁਤਬਹੁਤਧੰਨਵਾਦ।ਇਹਜਨਸਭਾਦੱਬੇਕੁਚਲੇਭਾਰਤਵੱਲਵਧਾਏਦੋਸਤੀਦੇਹੱਥਨੂੰਅਪਾਰਖੁਸ਼ੀਸਹਿਤਪ੍ਰਵਾਨਕਰਦੀਹੈ।''

ਇਸਮਤੇਦੇਜੁਆਬਵਿਚਲੈਨਿਨਨੇਸਭਾਨੂੰਹੇਠਲਿਖਿਆਸੁਨੇਹਾਭੇਜਿਆਸੀ।

''ਮੈਨੂੰਇਹਸੁਣਕੇਖੁਸ਼ੀਹੋਈਹੈਕਿਮਜ਼ਦੂਰਾਂਤੇਕਿਸਾਨਾਂਦੇਗਣਤੰਤਰਦੁਆਰਾਐਲਾਨੇਗਏ, ਵਿਦੇਸ਼ੀਤੇਸਥਾਨਕਸਰਮਾਏਦਾਰਾਂਦੀਲੁੱਟ-ਖਸੁੱਟਤੋਂਦੱਬੀਆਂਕੁਚਲੀਆਂਕੌਮਾਂਦੀਮੁਕਤੀਦੇਅਸੂਲਾਂਨੂੰ, ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲਭਾਰਤੀਆਂਨੇਏਨਾਤਿਆਰ-ਬਰਤਿਆਰਹੁੰਗਾਰਾਦਿੱਤਾਹੈ, ਜੋਖੁਦਆਜ਼ਾਦੀਲਈਬਹਾਦਰਾਨਾਸੰਘਰਸ਼ਕਰਰਹੇਹਨ।ਰੂਸਦਾਮਿਹਨਤਕਸ਼ਜਨਸਮੂਹ, ਹਿੰਦੁਸਤਾਨਦੇਮਜ਼ਦੂਰਾਂਤੇਕਿਸਾਨਾਂਦੀਜਾਗ੍ਰਿਤੀਨੂੰਬੜੇਅਡੋਲਧਿਆਨਨਾਲਵਾਚਰਿਹਾਹੈ।ਮਿਹਨਤਕਸ਼ਲੋਕਾਂਦਾਸੰਗਠਨਤੇਅਨੁਸ਼ਾਸਨਅਤੇਸੰਸਾਰਭਰਦੇਕਾਮਾਗਾਰਲੋਕਾਂ, ਉਨ੍ਹਾਂਦੀਸਿਰੜੀਇਕਮੁੱਠਤਾਉਨ੍ਹਾਂਦੀਅੰਤਿਮਕਾਮਯਾਬੀਦੀਜ਼ਾਮਨਹੈ।ਅਸੀਂਮੁਸਲਿਮਤੇਗੈਰ-ਮੁਸਲਿਮਅਨਸਰਾਂਵਿਚਕਾਰਨਿਕਟਵਰਤੀਸਾਂਝਦਾਸਵਾਗਤਕਰਦੇਹਾਂ।''

''ਅਸੀਂਇਸਸਾਂਝਨੂੰਪੂਰਬਦੇਸਾਰੇਮਿਹਨਤਕਸ਼ਲੋਕਾਂਤੀਕਪਸਰਦੀਦੇਖਣਦੀਸੁਹਿਰਦਕਾਮਨਾਕਰਦੇਹਾਂ।ਜਦੋਂਹਿੰਦੁਸਤਾਨ, ਚੀਨ, ਕੋਰੀਆਈ, ਜਪਾਨੀ, ਤੁਰਕੀਅਤੇਇਰਾਨੀਮਜ਼ਦੂਰਤੇਕਿਸਾਨਇਕਦੂਜੇਨਾਲਕੜਿੰਘੀਪਾਈਆਜ਼ਾਦੀਲਈਆਪਣੇਸਾਂਝੇਮਨੋਰਥਦੀਪੂਰਤੀਲਈਅੱਗੇਵਧਣਗੇਤਾਂਹੀਲੋਟੂਆਂਵਿਰੁੱਧਫੈਸਲਾਕੁੰਨਜਿੱਤਯਕੀਨੀਹੋਸਕੇਗੀ।ਸੁਤੰਤਰਏਸ਼ੀਆਜਿੰਦਾਬਾਦ।''

ਬਰਤਾਨਵੀਸਾਮਰਾਜੀਆਂਨੂੰ, ਆਪਣੇਵਿਰੁੱਧ, ਸੋਵੀਅਤਆਗੂਆਂਦੇਅਮਲੀ, ਸਿਆਸੀਵਿਚਾਰਧਾਰਕਹਮਲੇਕਾਰਨਕਾਂਬਾਛਿੜਿਆਹੋਇਆਸੀ।ਉਹਸੋਵੀਅਤਸਰੋਤਾਂਤੋਂਆਰਹੀਆਂਲੱਗਭੱਗਸਭਨਾਂਹੀਖਬਰਾਂਨੂੰਸੈਂਸਰਕਰਰਹੇਸਨ।ਪਰੰਤੂਸੋਵੀਅਤਸਰਕਾਰਦੀਆਂਬਸਤੀਵਾਦੀਵਿਰੋਧੀਤੇਸੁਤੰਤਰਤਾ-ਪੱਖੀਨੀਤੀਆਂਦੀਖਿੱਚਏਨੀਜ਼ਿਆਦੀਸੀਕਿਲੱਗਭੱਗਸਾਰੀਆਂਹੀਗੁਲਾਮਕੌਮਾਂਸੋਵੀਅਤਲਾਲਸਿਤਾਰੇਵੱਲਵੱਧਤੋਂਵੱਧਖਿੱਚੀਆਂਜਾਰਹੀਆਂਸਨ।

ਗਦਰਪਾਰਟੀਦਾਰਸਾਲਾ

''ਇੰਡੀਪੈਂਡੈਂਟਹਿੰਦੁਸਤਾਨ'' ਦਾਮੁੱਖਮਨੋਰਥਬਰਤਾਨਵੀਸਾਮਰਾਜੀਆਂਵੱਲੋਂਹਿੰਦੁਸਤਾਨਦੀਲੁੱਟ-ਚੋਂਘ, ਗੁਰਬਤਕਾਰੀਦਾਬੇਤੇਇਸਲਈਵਰਤੇਜਾਂਦੇਢੰਗਤਰੀਕਿਆਂਨੂੰਨੰਗਿਆਂਕਰਨਾਸੀ।ਇਸਵਿਚਸਭਨਾਂਸਿਆਸੀ, ਆਰਥਕ, ਸਮਾਜਕਤੇਸੱਭਿਆਚਾਰਕਮਾਮਲਿਆਂਬਾਰੇਚਰਚਾਕੀਤੀਜਾਂਦੀਸੀ।ਇਹਭਾਰਤਵਿੱਚਵਾਪਰੀਆਂਘਟਨਾਵਾਂਨੂੰਟਿੱਪਣੀਆਂਸਹਿਤਛਾਪਦਾਸੀ।ਸਾਰੇਅੰਦਰੂਨੀਤੇਬੈਰੂਨੀਮਾਮਲੇਇਸਦੇਵਿਚਾਰ-ਖੇਤਰਵਿਚਆਉਂਦੇਸਨ।

ਇਸਦੇਸੰਪਾਦਕਸੁਰੇਂਦਰਨਾਥਕਾਰਤੋਂਬਿਨਾਂ,  ਹੋਰਲੇਖਕਾਂਦੀਆਂਇਕਮਾਸਕਪੱਤਰਵਿਚਲਿਖਤਾਂਛਪਿਆਕਰਦੀਆਂਸਨ।ਤਾਰਕਨਾਥਦਾਸ, ਬਸੰਤਕੁਮਾਰਰੌਇ, ਭਗਤਸਿੰਘ, ਬਿਸ਼ਨਸਿੰਘ, ਐਡਵਰਡਗੈਮਨਜ਼, ਮਿੱਸਐਗਨੀਜ਼ਸਮੈਡਲੀ, ਡਾ. ਮੌਰਿਸਲਵੈੱਟ, ਐਸ. ਐਫ. ਐਂਡਰੀਊਸਆਦਿ।ਇਸਰਸਾਲੇਦੀਆਮਵਿਚਾਰਧਾਰਾਇਨਕਲਾਬੀਜਮਹੂਰੀਸੀ।

ਇਹਰਸਾਲਾਚੌਕੰਨੇਢੰਗਨਾਲਸੋਵੀਅਤਪੱਖੀਸੀ।ਇਸਦਾਕਾਰਨਸਾਫਸੀ।ਉਹਅਮਰੀਕੀਸਰਕਾਰਦੀਨਰਾਜ਼ਗੀਨਹੀਂਸੀਮੁੱਲਲੈਣੀਚਾਹੁੰਦੇ, ਜੋਸੋਵੀਅਤਵਿਰੋਧੀਸੀ, ਖਾਸਕਰਕੇਦੇਸ਼-ਵਾਪਸੀਵਿਰੋਧੀਮੁਹਿੰਮਦੀਜਿੱਤਤੋਂਤੁਰੰਤਮਗਰੋਂ।ਸੰਪਾਦਕਏਸਗੱਲਵੱਲੋਂਬਹੁਤਸਤਰਕਤੇਸਾਵਧਾਨਸੀਕਿਅਜਿਹਾਕੁੱਝਨਾਲਿਖਿਆਜਾਵੇ, ਜਿਸਨੂੰਅਮਰੀਕਨਸਰਕਾਰਆਪਣੇਪ੍ਰਤੀਵੈਰ-ਭਾਵੀਸਮਝੇਤੇਉਨ੍ਹਾਂਦੀਅਮਰੀਕਾਪ੍ਰਤੀਵਫਾਦਾਰੀਮਸ਼ਕੂਕਹੋਕੇ, ਉਨ੍ਹਾਂਦੀਉਥੇਰਿਹਾਇਸ਼ਹੀਖਤਰੇਵਿਚਪੈਜਾਵੇ।

ਫਿਰਵੀਉਨ੍ਹਾਂਦੇਸੋਵੀਅਤਇਨਕਲਾਬਪੱਖੀਵਿਚਾਰਤੇਹਮਦਰਦੀਆਂਜ਼ਾਹਰਾਤੇਸਪੱਸ਼ਟਸਨ।ਇਸਬਾਰੇਤਾਰਕਨਾਥਦਾਸਦੇਲੇਖਾਂਵਿਚਗੱਲਬਹੁਤਲੁਕਵੇਂਢੰਗਨਾਲਨਹੀਂਸੀਕੀਤੀਜਾਂਦੀ।ਭਾਰਤੀਸੁਆਲਾਂਦੇਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀਪਹਿਲੂਬਾਰੇਚਰਚਾਕਰਦਿਆਂ, ਤਾਰਕਨਾਥਨੇ ''ਹਿੰਦੂ-ਰੂਸੀ'' ਸਬੰਧਦੇਉਪਸਿਰਲੇਖਹੇਠਲਿਖਿਆਸੀ:

''ਸਾਮਰਾਜਵਾਦੀਰੂਸਲੋਪਹੋਚੁੱਕਾਹੈ।ਇਨਕਲਾਬੀਰੂਸਸਾਮਰਾਜਵਾਦਦੇਸਾਰੇਰੂਪਾਂਦਾਐਲਾਨੀਆਦੁਸ਼ਮਣਹੈ।ਉਸਨੇਚੀਨਵਿਚਆਪਣੇਪ੍ਰਭਾਵ-ਖੇਤਰਾਂਤੇਪਾਰਖੇਤਰੀਅਧਿਕਾਰਾਂਦਾਤਿਆਗਕਰਦਿੱਤਾਹੈ।ਉਸਨੇਇਰਾਨ, ਮਿਸਰ, ਤੁਰਕੀਤੇਭਾਰਤਦੇਕਾਜ਼ਾਂਦੀਹਮਾਇਤਕੀਤੀਹੈ।ਉਸਨੇਆਇਰਿਸ਼ਗਣਤੰਤਰਨੂੰਪ੍ਰਵਾਨਗੀਦੇਦਿੱਤੀਹੈ।ਉਸਨੇਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨਨਾਲਦੋਸਤਾਨਾਸੰਬੰਧਕਾਇਮਕਰਲਏਹਨਅਤੇਮੈਂਤੁਹਾਨੂੰਇਸਗੱਲਦਾਭਰੋਸਾਦੁਆਸਕਦਾਹਾਂਕਿਬਰਤਾਨੀਆਵੱਲੋਂਰੂਸਵਿਰੁੱਧਜੰਗਛੇੜਨਦਾਇਕਪ੍ਰਮੁੱਖਕਾਰਨਇਹਹੈਕਿਸੋਵੀਅਤਰੂਸਭਾਰਤੀਲੋਕਾਂਨੂੰਪ੍ਰੇਰਤਕਰਕੇ, ਉਨ੍ਹਾਂਨਾਲਇਕਮੁੱਠਤਾਕਾਇਮਕਰਲਏਗਾ।''

''ਇਹਨਾਂਹਾਲਤਾਂਅਧੀਨਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀਲੋਕਾਂ, ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀਕੌਮਪ੍ਰਸਤਾਂਜਾਂਇਨਕਲਾਬੀਆਂਦੀਰੂਸਵੱਲਕੀਨੀਤੀਹੋਣੀਚਾਹੀਦੀਹੈ? ਸਾਡਾਜੁਆਬਹੈ: ਬਰਤਾਨਵੀਸਲਤਨਤਵਿਰੁੱਧਦੋਸਤੀਤੇਸੰਧੀ।''

ਉਸਨੇਬੜੇਦਾਅਵੇ - ਇਕਤਰ੍ਹਾਂਨਾਲਪੈਗੰਬਰੀਭਵਿੱਖਬਾਣੀਕਰਦਿਆਂਐਲਾਨਕੀਤਾਸੀਕਿਭਾਰਤਦੀਆਜ਼ਾਦੀਲਈਕੰਮਕਰਦਿਆਂਇਕਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀਕੌਮਪ੍ਰਸਤਵਜੋਂ, ਮੈਂਇਹਗੱਲਸਪੱਸ਼ਟਕਰਦੇਣੀਚਾਹੁੰਦਾਹਾਂਕਿਆਜ਼ਾਦਹਿੰਦੁਸਤਾਨਸਭਨਾਂਕੌਮਾਂਤੇਲੋਕਾਂਨਾਲਅਮਨ-ਭਰਪੂਰਸੰਬੰਧਾਂਦੀਆਪਣੀਆਮਨੀਤੀਦੇਅੰਤਰਗਤ, ''ਬਰਤਾਨਵੀਸਾਮਰਾਜਵਾਦਅਤੇਬਰਤਾਨਵੀਏਸ਼ੀਆਈਸਲਤਨਤਦੇਸਭਤੋਂਵੱਡੇਦੁਸ਼ਮਣ, ਸੋਵੀਅਤਰੂਸਨਾਲਸਭਤੋਂਵੱਧਨਿੱਘੇਤੇਨੇੜਦੇਸੰਬੰਧਸਥਾਪਿਤਕਰਨਨੂੰਤਰਜੀਹਦੇਵੇਗਾ।''

ਲੱਗਭੱਗਇਸਸਮੇਂਹੀਗਦਰਪਾਰਟੀਨੂੰਇਸਗੱਲਦਾਅਹਿਸਾਸਹੋਇਆਸੀਕਿਇਸਨੂੰਮਾਸਕੋਨਾਲਆਪਣਾਸਿੱਧਾਰਾਬਤਾਕਾਇਮਕਰਨਾਚਾਹੀਦਾਸੀ।ਇਸਲਈਪਾਰਟੀਨੇਇਹਫੈਸਲਾਕੀਤਾਸੀਕਿਪਹਿਲੇਕਦਮਦੇਤੌਰ 'ਤੇਜੁੰਮੇਵਾਰਸਾਥੀਆਂਨੂੰਸੋਵੀਅਤਰੂਸਵਿਚਭੇਜਿਆਜਾਵੇ।ਉਪਰੋਕਤਅੰਗਰੇਜੀਰਸਾਲੇਦੇਸੰਪਾਦਕਸੁਰੇਂਦਰਨਾਥਕਾਰਨੂੰ, 1921 ਦੇਆਰੰਭਵਿਚਮਾਸਕੋਭੇਜਿਆਗਿਆਸੀ। 1922 ਵਿਚਉਸਦੀਅਗੇਤੀਹੀਮੌਤਦੇਬਾਵਜੂਦ, ਉਸਨੇਗਦਰਪਾਰਟੀਦੇਮੈਂਬਰਾਂਨੂੰਮਾਰਕਸਵਾਦੀਵਿਚਾਰਾਂਨਾਲਪਰਿਚਿਤਕਰਵਾਉਣਵਿਚਬਹੁਤਵੱਡਾਯੋਗਦਾਨਪਾਇਆਸੀਅਤੇਆਪਣੇਯੁੱਧ-ਸਾਥੀਆਂ, ਸੰਤੋਖਸਿੰਘਤੇਰਤਨਸਿੰਘਲਈਰਾਹਪੱਧਰਾਕਰਦਿੱਤਾਸੀ।

(ਪੁਸਤਕ ''ਗਦਰਪਾਰਟੀਦਾਸੰਖੇਪਇਤਿਹਾਸ 'ਚੋਂ)